Depremler
Bruce A. BoltEn Eski Depremler Gönderileri
En Eski Depremler kitaplarını, en eski Depremler sözleri ve alıntılarını, en eski Depremler yazarlarını, en eski Depremler yorumları ve incelemelerini 1000Kitap'ta bulabilirsiniz.
Büyük bir baraj gölü depremleri nasıl harekete geçirir?
Bunun tümden kayaların üstüne binen yükün etkisiyle olduğuna inanmak zor; çünkü, bendin birkaç kilometre altına gelen ek basıncın kendisi, zaten var olan tektonik gerilimlerin yanında küçük kalır. (Hesaplamalar göstermektedir ki, birkaç kilometre aşağıda kayayı makaslamaya yarayacak farkı doğuran ek basınç yalnızca 1 bar -14.5 lb/inch²- dolayındadır; yerel fay kırıklarının bazı biçimleri bakımından bu ek gerilim ani faylanmayı başlatmaktan çok önleyici etki bile yapabilir.) Daha akla yakın bir tetikleme düzeneği şudur: Baraj rezervuarında toplanan suyun doğurduğu ek basınç, yerkabuğu kayalarının gözeneklerinde bir basınç dalgası ya da basınç vuruşu biçiminde yayılır. Yavaş yayılma hızı dolayısıyla, 5 kilometrelik bir uzaklığı kat etmesi -kayanın geçirgenliğine ve ne kadar çatlaklı olduğuna bakarak- aylar ya da yıllar alabilir. Fakat basınç dalgası en sonunda mikroçatlaklı bir kuşağa ulaşınca, çatlaklara suyu zorlar ve böylece, zaten var olan tektonik gerilimin ani bir kayma başlatmasını engelleyen kuvvetleri azaltır.
Sayfa 126 - TÜBİTAK Yayınları - Çeviri: Ülkü Tansel - II. Basım, 2008Kitabı okudu
Eğer litosferi oluşturan levhalar sürekli olarak yenileniyorlar- sa, eskilerine ne olmaktadır peki? Yerküre uzun jeolojik zaman aralıkları boyunca aynı büyüklükte kaldığına göre, hareketli lev- haların büyük bölümleri de bir yerde soğurulmalıdırlar.
Levhaların gömüldüğü yerlerin, ilerleyen kıtalar ve ada yaylarıyla bağlantılı okyanus hendekleri olduğuna inanılmaktadır. Dalma-batma kuşağı adı verilen bu bölgelerde kayaların üst katları Yerküre'nin iç kesimlerine dalar. Daha büyük derinliklerde ısı ve basınç artar ve batan litosfer, derin kesimdeki kayalara karışıp soğuruluncaya dek, yavaş yavaş işlemden geçer. Günümüzde, Afrika'yı, Antarktika'yı, Kuzey Amerika'yı ve Güney Amerika'yı oluşturan levhalar büyürken, Büyük Okyanus levhası küçülmektedir.
Sayfa 188 - TÜBİTAK Yayınları - Çeviri: Ülkü Tansel - II. Basım, 2008 • Depremler ve LevhaTektoniğiKitabı okudu
1985 Şili depremi
Genelde, pek çok yerde depremin şiddeti çok yüksek ve süresi uzun olduysa da, modern yapıların çoğu titreşimlere dayanabildi. Bu olumlu sonuç bir ölçüde, Şili'nin geçmiş depremlerde kazandığı deneyime dayalı inşaat yasalarından kaynaklanıyordu. Özellikle dikkat çekense, daha erken tarihteki bir depremde zarar görmüş bir kilisenin bu kez sağlam kalan güçlendirilmiş yapısıydı.
Sayfa 199 - TÜBİTAK Yayınları - Çeviri: Ülkü Tansel - II. Basım, 2008 • Depremler ve LevhaTektoniğiKitabı okudu
Şiddetin ölçüsü, insan eliyle yapılmış yapıların gördüğü zarar, yerin yüzeyinde yerdeğiştirmenin miktarı ve insan ve hayvanların sarsıntıya tepkilerinin boyutudur. Modern zamanların ilk şiddet ölçeği İtalyan M. S. de Rossi ile İsviçreli Francois Forel eliyle 1880'lerde geliştirildi. Deprem ölçeklendirmede zaman zaman hâlâ kullanılan bu ölçek I ile X arasında değerlerden oluşur. 12 değerli, daha ince ayrıntılı bir ölçeği, 1902 yılında İtalyan sismolog ve volkanbilimci G. Mercalli sınıflandırmıştır.
Sayfa 202 - TÜBİTAK Yayınları - Çeviri: Ülkü Tansel - II. Basım, 2008 • Depremin BüyüklüğüKitabı okudu
Eğer dünyaki bütün deprem büyüklükleri karşılaştırılacaksa, (şiddette olduğu gibi) nüfus yoğunluğuna ve inşaat türüne bağlı olmayan bir ölçüye gerek vardır. Gerek insan olan, gerekse insansız bölgelerdeki depremlere uygulanabilen tam anlamıyla niceliksel bir büyüklük ölçeğini 1931 yılında Japonya'da ortaya koyan K. Wadati oldu; bunu, 1935 yılında Kaliforniya'da müteveffa Profesör Charles Richter geliştirdi. Yöntem bir sismografin ölçtüğü dalga genliklerinden yararlanır. Buradaki düşünce, gökbilimcilerin teleskop yardımıyla görülen bağıl parlaklığa dayalı yıldız büyüklüğü sıralaması yardımıyla yıldızları derecelendirmelerine benzemektedir.
Deprem büyüklükleri çok büyük çeşitlilik gösterdiği için, yersarsıntılarının genliği de depremden depreme binli çarpanlarla değişme gösterir. Bu nedenledir ki, sismograflarda ölçülen dalga genliği boyutlarını, bir matematiksel araç yardımıyla ölçeklemek en kolay yoldur. En yaygın olan yol, sayıların yerine logaritmalarını koymaktır. Başka bir deyişle, genlikleri kullanmak yerine, bunların üsleri kullanılır. İlkin yakındaki bir deprem kaynağını ele alalım. Richter, yerel bir depremin büyüklüğünü, deprem dış merkezinden 100 kilometre uzaktaki bir standart sismografta (milimetrenin binde biri türünden) kaydedilen en büyük deprem dalga genliğinin, 10 tabanına göre logaritması olarak tanımladı. Logaritma ölçeği kullanıldığı zaman, deprem büyüklüğünün her bir birim yükselmesinde, deprem dalgalarının genliği 10 kez artar (örneğin, 4 ve 5 büyüklükleri için, 10⁵/10⁴ = 10).
Sayfa 207 - TÜBİTAK Yayınları - Çeviri: Ülkü Tansel - II. Basım, 2008 • Depremin BüyüklüğüKitabı okudu
Depremlerde Enerji
Enerji konusunu niceliksel olarak tartışabilmek için, enerjinin bir makinenin yapabildiği işin ölçüsü olduğunun ayırdına varmalıyız; metrik sistemde enerji birimi erg'dir. ABD'de yıllık toplam enerji tüketimi, bugün için 10²⁶ erg dolayındadır.
(...) depremler, Yerküre'nin kayalarında biriken gerinim enerjisinin birdenbire boşalmasının sonucudur. Birdenbire faylanmanın doğurduğu deprem-dalga enerjisi ölçümlerinden yapılan kestirimlere göre, dünyada her yıl depremlerde açığa çıkan toplam enerji 10²⁵ ile 10²⁶ erg arasındadır. Dünyanın çeşitli yerlerindeki istasyonlardan alınan sismogramlar, kaydedilen dalgaların enerjisini hesaplamakta kullanıldığında, 5,5 Richter büyüklüğündeki bir depremin 10²⁰ erglik enerjiye sahip olduğu sonucuna varılıyor. (...) Bir depremde açığa çıkan enerjiyi, büyüklük ölçeğine göre ölçülen büyüklüğüyle ilişkilendirmek oldukça ilgi çekicidir. Aralarındaki ilişki tamı tamına olmasa da; yine de, bir depremde gerçekte açığa çıkan enerji miktarını kestirmekte yararlıdır.
Sayfa 213 - TÜBİTAK Yayınları - Çeviri: Ülkü Tansel - II. Basım, 2008 • Depremin BüyüklüğüKitabı okudu