İslam Felsefesi Tarihi
Macit FahriSözler ve Alıntılar
Mu’tezililer zati ve fiili sıfatlar arasında bir ayrım yaptılar. Ezeli sıfatlar anlayışını reddetmeleriyle uygunluk içinde bir çoğu, Allah’dan ayrı olmaları şartıyla bu sıfatların ezeliliğini içine alacak dereceye varan semantik bir itirafta bulundular. Hayat, kudret ve ilim gibi zati sıfatlar öyle sıfatlardır ki, Allah’ın bunların zıtlarıyla tavsif edilemeyeceğini ileri sürdüler. Şöyle ki, hayy (diri), kadir ve alim olan Allah için ölü, aciz ve cahil demek caiz değildir. Sevgi, irade, cömertlik, rahmet, kelam, adalet ve yaratma gibi fiili sıfatlar ise Allah hakkında tasdik ya da inkar edilebilirler. Objeleri ile muayyen bir irtibat içinde olan ikinci gruptaki sıfatlar bizim Allah anlayışımız için elzem değildirler, ne de, birinci gruptaki sıfatlar gibi, ezeli olarak Allah’a aittirler fakat sadece ârizi ya da hadistirler.
?
Sayfa 85
Eş’ariye göre, Ebu’l Huzeyl ve tarafları, insandan neşet eden fiillerin; keyfiyetini bildiği fiiller ve keyfiyetini bilmedikleri olmak üzere iki bölüme ayrılabileceğine inanıyorlardı. Okun uçması ya da iki katı nesnenin çarpışmasının yol açtığı ses, birinciye; haz, açlık, bilgi, koku vb. de, ikinciye birer örnektir. O, insanın keyfiyetini bildiği fiillerin haklı olarak yaratıcısı olduğunu söylerken, onun müşahade edemeyeceği fiillerin Allah’a atfedilmesi gerektiğini savunuyordu.
Sayfa 73
Yanlışlıkla Aristo’ya nispet edilen Theologia
İslam’ın felsefesi düşüncesi üzerinde en kat’i tesiri olan Grek eseri, zannedilebileceği gibi Aristo’nun nazari düşünce sahasındaki en büyük eseri, yani gördüğümüz üzere, dokuzuncu asrın ortaları gibi oldukça erken bir devrede Arapça’ya geçme imkanı bulmuş olan Metaphysica’sı değildi. Dahası, yanlışlıkla Aristo’ya nispet edilen ve Grek yazarı bilinmeyen Thelogia idi.
Sayfa 43
İlk yaratılan şey varlıktır.
Liber de Causis Varlığı Akılla Bir arasında yerleştirir, “ilk yaratılan şey Varlıktır, çünkü o his, Nefs ve aklın üstündedir.” Bu sebeple en şümullü yaratık olan Varlık (vücûd), kendisinden doğrudan sadır olduğu Bir’e yakınlığından dolayı da en yüksek ve en tam varlıktır.
Sayfa 51
Muammer b. Abbad
Bir cisim muayyen bir arazı ya kabul eder, ya etmez. Birinci halde renk tab’an ona aiitir ve onun fiilindendir. Zira tab’an bir şeye ait olan şeyin başka bir failin fiili olduğu söylenemez, ikinci halde, Allah çimdi renklendirmeye kararlaştırabilir velakin cisim tabiatından olmayan rengi alabilir. Sonuç olarak, dolaylı olması yani kendi arazlarını tab’an meydana getiren cismin adilliği vasıtasıyla olması müstesna, Allah’ın arazları yarattığı söylenemez.
Muammer’i bu tab fikrini, mantıki sonucuna kadar izlemeye götüren saik, açıkça dünyadaki kötülüğün sorumluluğundan tamamen Allah’ı tenzih etme arzusu idi.
“İnsan” ona göre, “bedenden ayrı bir cevheridir; güç, insiyatif ve bilgi sahibidir; hareket, sükûn, gelişme yahut mekandan beridir, görülmez, dokunulmaz ve idrak edilemezdir”; zaman ve mekandan azadedir ve görevi yalnızca bedenin bekçiliğidir.
?
Sayfa 76
Bir ve Akıl zaman ve hareketin üstünde oldukları halde, Bir tarafından Akıl vasıtasıyla meydana getirilen Nefs esasen hareket ve zamanın ilkesidir, “İlk küreyi ve keza bütün tabii küreleri hareket ettirir ve aynı zamanda kürenin hareketinin ve Tabiat’ın faaliyetinin sebebidir.” Akli alemin muhitinde bulunan Nefs “hareket etmeyen akli varlıklar alemi” ile “hareket eden hissi varlıklar” alemi arasında köprü vazifesi görür. Hissi varlıklar Nefs’te külli örnekler ya da eşyanın suretleri olarak bulundukları için Nefsin onların “surî” (formel) sebebi olduğu söylenebilir. Ve yine Nefs onların hareketinin ilkesi olması hasebiyle onun, bunları “fail sebebi” olduğu da söylenebilir.
(Liber de Causis)
Sayfa 52
Kindî, Kur’ân’daki “Yıldızlar ve ağaçlar secde ederler.” ayetini yorumlarken bu “üstün varlıklar”ın hayat ve akıl sahibi olmaları gerektiğini söyler. Çünkü alemdeki olma ve bozulmanın yakın illetleri olarak bu semavi cisimler, Allah tarafından yoktan yaratılan her canlı varlıklara, onlara uygun olan “canlı cisim sureti” verirler.
?
Sayfa 108