Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük
Celal BeydiliTürk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük Gönderileri
Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük kitaplarını, Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük sözleri ve alıntılarını, Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük yazarlarını, Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük yorumları ve incelemelerini 1000Kitap'ta bulabilirsiniz.
HORTLAK: Azerbaycan Türklerinin demonolo|ik görüşlerine göre.
geceleri canlanıp mezardan çıkarak İnsanlara zarar veren ölü, hayalî
bir varlık. Bu yüzden, insanlan korkutan şeylere de bu sıfat verilir.
Bu sözcüğe, Tuva Türkçesinde "Aza-buk" ve "Aza-şulbus" gibi karanlık güçlere bağlı olarak. Şeytan anlamına gelen "Aza" şeklinde,
bazı yerlerde de "Aza-Hortan" şeklinde rastlanır.
Bazı yerlerde. Ölülerin hortlayabileceğini düşündükleri için. birçok önlem alırlardı. Daha çok ölümü zor olan birinin ölüsünün hortlayabileceğine inanılırdı. Tüm bunlar, eski Türklerde ruhun ölümsüzlüğü ve geri dönebileoegne olan inananın izleridir.
"Görünüşü insanı korkutan nesne" gibi mecazî bir anlam kazanan bu söz, Azerbaycan dili lehçelerinde "Hayvanlarda olan bir hastalık" anlamındaki "Hortlama" sözüyle, aynı kökten gelir. Bazen hayalet olarak da bilinen demonik varlıklann adlannın, daha sonralan
çeşitli hastalık adlan na çevrilmesi, şiirsel mitolojik düşünceye uygun
bir olaydır.
HIBLIK - HIZIR
"Hıbılık", bastığı insanın gözüne kedi seklinde gözükür. "Hıbıİık"ın başında sihirli bir şapka vardır. O şapkayı ele geçiren birinin
zengin olacağına inanılır.
HETONİK VARLIKLAR: Yunan dilindeki "Hteonos" sözünden gelir.
Bu gruptaki mitolojik varlıklann, yerin veya suyun hayat verici gücü,
bolluk gücü ile birlikte aynı zamanda ölüm getiren yeraltı güçlerle
de bağlılığını bildirir. Bu anlamda şeytanî varlıklar, topraktan yaratılmış, yerin dibinde, mağaralarda ve kuyularda yaşayan
HELVA
Aşağı Sırderya boyunda yaşayan ekinci Kazaklar da rüzgânn
kontrolünü elinde bulunduran ")alanaş Ata" (Yalın Ata) adında bir
varlığın olduğuna inanırlardı. Bunun için de harman savurduklan zaman, rüzgâr estirsin diye ona yüz tutarlardı. Azerbaycan Türklerinin
geleneksel görüşlerinde de rüzgâr estirmekle görevli "Yel Baba"
motifi bulunur, (bak: Yel Baba)
HAL ANASI
şında. hak sofizminin de kaynağını oluşturan Şamanizmİn izleri açık
bir şekilde görünüyor. Şamanizm temeli üzerine oluştuğu için, aşk
destanlannın kahramanı olan "hak âşığı" motifiyle şaman arasında
açık bir şeklide görünen bir yakınlık var. Sûfilik sırf bu yakınlık üzerine kurulur. Bu sûfilik katı, "hak âşıgf nın taşıdığı adlarda bile kendini
bulur, (bak: Buta; Şaman Azan; Vergi)
Türk mitolojisi: GULYABANİ: Bazı Türk halklannın geleneksel demonolojik görüşlerine göre, her zaman kadın kılığında olduğuna inanılan mitolojik bir varlık. Azerbaycan Türklerinin İnançlannda zaman zaman kötü
• Su Ruhu Ardov'la da kanştınlır. "Guleybanı" ve
Aleybanf şeklinde de rastlanır. Adı hurafelerim le ilgili olan
Türk mitolojisi: GÖZE GELME
ama Tann'nın oğlu değillerdi. O Tann'ya benzetilse de O'nun yerdeki gölgesi sayılmıştır. "Gök Oğlu" ise yalnız ulu ata veya birind
hakan olmuştur.
Yakutlarda, gök oğlu anlamına gelen "Hallan uola" adı kurda
verilmiştir. "Bosko" adlı Yakut destanı. "Gök Oğlu" metninin
Türk mitolojisi: ALAZLAMA
Sözlüğü'nde, "Alay", güneşe bağlı bir şeymiş gibi, "gür ışık saçan"
anlamında kullanılmıştır.
V. Radlov'un, 'Türk Toplulukları Halk Edebiyatı Omekleri'nin 1.
cildinin alfabetik sıralamasını yapan, N. Katanov, "Alay, kan alay"
bölümünün karşısına şöyle bir not düşmüştür: "Ruh, Altay'ı himaye
eden ruh, Altay'ı koruyan ruh.'"
"Alay"daki "Al" kısmına gelince; sözün, "yurt koruyucusu" anlamıyla bağlılık taşıdığı dikkate alınarak, buradaki "Afin, "Al Anası",
"Al Kansı", "Albastı" "Almaş", "albız" ve benzeri adlarla bilinen mitolojik variıklann adlanndaki "Al" ile aynı kökten olduğu bellidir. Bu
bakımdan Yakut metinlerinde karşılaşılan ve ülkenin koruyucu ruhu
olan, "Alıy Darhan Hatun" adlı varlığın adındaki "Al" kökü de dikkat çekicidir.
Türk mitolojisi: AK KARA
man olacağını bilmek. insanoğlunun bilgisi dışındadır. "O saat hakkında, 'ne zaman kopacaktır?' diye. senden soruyorlar. De ki: Onun
haberi Rabbimdedir. Onu zamanı geldiğinde, sadece o yapacaktır."
(Kuran: El Araf Suresi 187. Ayet)
islam alimleri, birkaç zaman devresinden bahsederler. Bu devreler içerisinde, hicretten kıyamete kadar devam edecek olan bir devre vardır. Bu sonuncu devreye, "ahır zaman" denilebilir. Bu devre
kıyamete kadar sürecektir. Kıyametin ise ne zaman kopacağı bilinmemektedir. Kıyametin kopacağı an. Kuran da "saat" sözcüğüyle
irade edilmiş, bu saatin hiç kimse tarafından bilinemeyeceği anlatılmıştır. Son peygamber olduğu için de Hz. Muhammed'e, "Ahır
Zaman Peygamberi" denilmiştir.
Büyüklerin olduğu yerde, küçüklerin konuşması, zinanın çoğalması ve buna benzer geleneksel Türk ahlak anlayışına aykın olan ne
varsa ahır zaman işareti gibi görülmüştür. Bu bakımdan, Oguzname'deki sözler, ahır zaman işaretlerine Örnek gösterilebilir: "Atalar
dururken, oğullann konuşması, analar dururken kızlann konuşması...", "kadınla erkeğin aynı giysiyi giymesi." Böyle bakıldığında, eski Türkler, diğer dinlerde olduğu gibi. kıyameti ve dünyanın sonunu; fakirliğin çoğalması, doğal felaketlerin artması, göğün yanlıp
parçalanması, depremlerin çoğalması, denizlerin kaynayıp birbirine
kanşması ve benzeri şekillerde görmemişler, (bak: Dünyanın sonu)
AĞ ANA
leri gelip kendi İşlerini
görürler, geceler ise gidip insan yerler. Onlann
kurt elbisesi bulunup,
tandıra atılarak yakılır.
Elbisesinin kokusunu
alan kadın bağınr ve
sonra rahatlar.
Bir anlamda, "Adam- Hun Dönemine Ait İlâhi Kurt Figürü
al Kurt" ifadesini, Türk
demonolojisinde, yan şeytan varlıklar olarak bilinen
ABIYAŞ KAN: Altay uygarlığı çevresinde yaşayan bir gaip Türk halkının mitolojik metinlerinde, kâinatın yaratıası sayılan Ülgen'e verilen adlardan biri. (bak: Ülgen)
ABZAR İYASE: Kazan Tatarlannın inançlarına göre. ahırlarda, evin
avlusunda veya bahçesinde yaşadığına inanılan bir ruhtur.