Yahudilik
Salime Leyla GürkanEn Eski Yahudilik Gönderileri
En Eski Yahudilik kitaplarını, en eski Yahudilik sözleri ve alıntılarını, en eski Yahudilik yazarlarını, en eski Yahudilik yorumları ve incelemelerini 1000Kitap'ta bulabilirsiniz.
Yahudi tarihi, çoğunlukla İsrailoğulları'nın tarih sahnesine çıkması ve İsrail dininin oluşumunu ihtiva eden Kutsal Kitap dönemi, onun ardından eski İsrail dininin sistemleşmiş biçimi olarak Yahudiliğin gelişimine tanıklık eden İkinci Mabet (Helenistik) ve Talmud (Rabbani) dönemleri, son olarak da bu dinin teolojik, felsefi ve mistik boyutlarıyla gelişip çeşitlendiği Orta Çağ ve Modern dönemler şeklindeki evrelere ayrılmak suretiyle ortaya konmaktadır.
Dört bin yıllık Yahudi tarihi, Yahudilerin tamamen tecrit ve soyutlanma refleksinden ziyade, intibak ve adaptasyona dayalı olarak dinlerini ve kimliklerini korudukları, çevre kültürlerden aldıkları unsurları kendi bünyelerine katmak suretiyle varlıklarını devam ettirdikleri gerçeğine şahitlik etmektedir.
Yahudiliği farklı kılan bir diğer özellik, onun Tanrı-İsrail ilişkisi üzerine yaptığı özel vurgudur. Tanrı'nın İsrail'i kendi has kavmi olarak seçmesi şeklinde ortaya konan ve beraberinde Yahudi-Yahudi olmayan ayrımını getiren "seçilmişlik'' doktrini ile buna bağlı olan ahit, kutsal toprak ve kurtuluş kavramları Yahudiliğin merkezinde yer alan unsurlardır. Bu yönüyle Yahudilik, aynı zamanda, bireyden ziyade toplum fikri üzerine kurulu bir
din olmaktadır.
Hem etnik hem de dini açıdan kökenlerini İbrahim'e, dolayısıyla Sami ırka dayandırmalarına, kendilerini Yakub'un on iki oğlundan neşet eden İsrailoğulları'nın devamı olarak görmelerine ve bir dönem kutsal topraklarda bir nevi millet olma
tecrübesi yaşamalarına rağmen, günümüz Yahudilerinin ne ırk ne de teknik anlamıyla millet olarak tanımlanamayacağı düşüncesi genel kabul görmüş durumdadır.
Orta Çağ ve sonrasında yaygınlık kazanan "Yahudi" (yehudi) kelimesi ise köken olarak Yakub'un dördüncü oğlunun adı olan Yehuda'ya dayanmaktadır.
Yahudi geleneğinde ilk İbrani atası, monoteisti ve aynı zamanda ilk Yahudi kabul edilen İbrahim'e (Avram veya sonraki ismiyle Avraham) dayandırılmaktadır. Tevrat'ta göçebe bir Arami şeklinde nitelendirilen İbrahim'in Babillilerin Ur şehrinden (bugünkü Irak'ın güneydoğusu) çıkıp Harran'a (bugünkü Türkiye'nin güneydoğusu) ve daha sonra Tanrı'nın vahyine muhatap olmak suretiyle Kenan topraklarına (Filistin) göç etmesi, uzun bir süreç sonucunda şekillenmesine rağmen, eski İsrail dininin devamı mahiyetindeki Yahudiliğin de başlangıç noktasını oluşturmaktadır.
Bilhassa Tanrı'nın İbrahim ile yaptığı ahit, İsrailoğulları tarihinin başlangıç noktasını oluşturmaktadır.Bu ahitle Tanrı'nın İbrahim'i ve soyunu kutlu ve bereketli kıldığı ve Kenan topraklarını mülk olarak soyuna verdiği; ancak İbrahim soyunun taşıyıcısı
olarak İshak'ın ve oğlu Yakub'un seçildiği, İbrahim ile yapılan ahdin ve Kenan topraklarına varis kılınma vaadinin yalnız Yakub soyu (İsrailoğulları) için geçerli olduğu kabul edilmektedir.
Musa peygamberin ölümünün ardından İsrailoğulları'nın Yeşu (Yehoşu'a) peygamber liderliğinde Kenan bölgesine yerleşmelerinden İkinci Mabed'in inşa edilmesine kadarki yedi asırlık dönemde geçen olaylar ise Yahudi kutsal kitabı Tanah'ın (Eski Ahit) Yeşukitabıyla başlayıp Malaki kitabıyla sona eren geri kalan kısmında konu edilmektedir.
Sami kökenli topluluklar olan Filistileri, Amalikalıları, Ammonlula
rı, Moavlıları ve Edomluları yenen kral Davud zamanında krallık en geniş sınırlarına ulaşmıştır.
Davud'un Yahudi tarihindeki asıl önemi Tanrı'nın kendisiyle bir ahit yaparak krallığı sonsuza dek onun soyuna tahsis ettiğine yönelik inançtan kaynaklanmaktadır.
Yeroboam İsrailoğulları tarihindeki ilk dini-siyasi bölünmeyi başlatan kişi kabul edilmiştir.
Babil Sürgünü ile birlikte İsrailoğulları'nın devamı kabul edilen Yehuda halkının dini ve kültürel merkezi Babil'e kaymış; Babil'de yaşayan ve Yehuda'nın elit kesiminden oluşan Sürgün ya da Diaspora Yahudileri daha sonraki dönemde(Sasani dönemi, MS II-VI. yy) gelişecek olan Babil Yahudiliğininde ilk nüvelerini oluşturmuştur.
Babillilerden sonra bölgenin yeni hakimi olan Pers (Ahameniş) Kralı Koreş'in sürgündeki İsrailoğulları'nın Yehuda'ya dönmelerine ve Mabed'i tekrar inşa etmelerine izin vermesiyle birlikte kutsal topraklara geri dönüş ve yeniden yapılanma
süreci başlamıştır (MÖ 538). Yeni Mabed'in inşası Pers Kralı Daryus'un döneminde tamamlanmıştır (MÖ 520-515).
Yehuda halkı tarafından unutulan Tevrat kitabı
Ezra tarafından yeniden ortaya çıkarılarak halka okunup açıklanmış, halk Tevrat öğretisine, İsrail Tanrısı Yahve'ye ve ahde bağlı kalacaklarına dair söz vermişler ve bu söz yazılı bir vesika olarak kaydedilmiştir.