Zen Şiiri
KolektifSözler ve Alıntılar
Zen ustaları ölüm döşeklerinde izdeşlerine son sözlerini genelde özlü şiirlerle aktarır ve bu ölüm döşeği şiirlerine Japonca jisei adı verilir. Büyük haiku üstadı Matsuo Basho’nun (1644–1694) ölümü yaklaşınca öğrencileri ve dostları ustadan bir ölüm döşeği şiiri istemişler ama Basho bunu geri çevirmiş. “Dün yazdığın haiku bugünkü jiseindir. Bugün yazdığın haiku yarınki jiseindir. Benim ömrüm boyu yazdığım tüm haikular jiseilerimdi,” demiş. Yine de
uyuyup uyandıktan sonra gördüğü düşün de etkisiyle öğrencisi Donşu’yu yanına çağırıp son haikusunu yazdırmış:
"Yolda sayrılık,
Düşler uçuşur hâlâ
Solgun çayırda."
Nasıl ki ‘Dağ’ meditasyona oturmuş Zen izdeşinin sarsılmaz duruşunu ve dinginliğini simgeliyorsa ‘Su’ da hareketin simgesidir. Japoncada gezgin keşişlere verilen isim, unsui, de
‘bulut ve su’ anlamına gelir.
İyi bir şiir ritmi, akışı ve esleri aracılığıyla kelimelerinin toplamından çok daha fazlasını söyler, tıpkı Ay’a işaret eden bir parmak gibi söyledikleriyle söylenemeyene işaret eder. Diyebiliriz ki şiir, bilhassa da Zen şiiri, bu haliyle sessizliğe en yakın söz biçimidir. Anlık tecrübenin özünü yakalamaya olan elverişliliği sayesinde nesirle söylenemeyen pek çok şey şiirin kısmî sessizliğinde dile getirilebilir.
"Dünya dertlerini boş verdim,
Dolanıp duruyorum köylü gezgincilerle.
Çam meltemleri türkü söylüyor, akşamüstü köyde
buram buram çayır kokusu, mevsimlerden güz.
Yalnız bir kuş gökte döneniyor.
Bulutlar dalga dalga aşıyor nehri.
Merak mı ettin adımı?
— bir tepe, bir ağaç. Sürüklenen boş bir sandal."
Tai Chi’nin kurucusu olarak kabul edilen Zhang Sanfeng’in de ustası olduğu iddia edilen Hsu Hsuan da, Lung-men Köyü, Güz, şiiri
Zen imgeleminde ve dolayısıyla da Zen şiirinde dağların özel bir yeri vardır. Zen sözcüğünün kökeni Sanskritçe dhyāna yani
meditasyondur. Dhyāna, Çincede ch'an olmuş ve bu da Japoncada zen olarak telaffuz edilmiştir. Dhyā sesini Çince karşılayabilecek başka düşün-simgeler olsa da ch’an düşün-simgesinin seçilmesinin altında belki de başka bir kadim mana yatar;
bu düşün-simge aynı zamanda “dağların ve akan nehirlerin önünde saygıyla eğilmek” anlamına gelir.