Karagöz ve Hacivat’ın gerçekten yaşayıp yaşamadığı, yaşadıysa nerede nasıl yaşadığını kesin olarak bilinmemektedir. Rivayete göre Hacivat ve Karagöz, Orhan Gazi devrinde Bursa’da yaşamış cami yapımında çalışan iki işçidir. Orhan Gazi’nin, “Cami vaktinde bitmezse kelleni alırım.” dediği cami mimari, cami bitmeyince Karagöz’ü ve Hacivat’ı şikayet eder. Bunun üzerine bu ikili, başları kesilerek idam edilir. Karagöz’ü ve Hacivat’ı çok seven Şeyh Küşteri, ölümlerinin ardından kuklalarını yaparak perde arkasından oynatmaya başlar.
Karagöz ve Hacivat, taklide ve karşılıklı konuşmaya dayanan iki boyutlu tasvirlerle bir perdede oynatılan gölge oyunudur. Karagöz oynatıcısına hayalî, hayalbaz denir. Yardımcıları çırak, yardak, dayrezen, sandıkkardır. Oyunda konuşmaların değişmesi, baş hareketleriyle yapılır.
Hacivat’ın asıl adının Hacı İvaz olduğu söylenir. Hacivat karakteri, düzeni temsil eder. Nabza göre şerbet verir. Kişisel çıkarlarını her zaman ön planda tutar. Az buçuk okumuşluğundan dolayı yabancı sözcüklerle konuşmayı sever. Perdeye gelen hemen herkesi tanır, onların işlerine aracılık eder. Alın teriyle çalışıp kazanmaktan çok, Karagöz’ü çalıştırarak onun sırtından geçinmeye bakar. Rol icabı değişik kıyafetler içinde Keçi Hacivat, Çıplak Hacivat, Kadın Hacivat, Kahya Hacivat gibi farklı tasvirleri alır.
