t
Türk ve İslâm Tarihi
Kavurd'un Soyu
Kirmanşahlar tahtına Kavurd'dan sonra arka arkaya üç oğlu geçti Bunlar Kirmanşah (1073-74), Sultanşah (1074-85), Turanşah (1085 1097)'tır.
Yassı Çemen Savaşı (10 Ağustos 1230)
Burada üzerinde durulması gereken bir konu da Alaaddin Keykubâd ile Celâleddin Hârizmşah arasındaki ilişkidir. Moğollar önünden kaçarak batıya yönelen Celâleddin, Azerbaycan'a gelmiş ve Meraga'yı merkez edinerek bu bölgede yerleşmiştir (1225). İlk sıralarda A. Keykubâd ile Celâleddin Hârizmşah arasında bir dostluk oluşmuştur. Fakat iyi bir asker ve buna karşılık kötü bir siyaset adamı olan Celâleddin'in kendisine tâbi olan Erzurum Meliki Cihanşah'ın da tahriki ile şiddetli bir muhasaradan sonra Ahlat'ı alması ve ağır bir biçimde tahrip etmesi (14 Mayıs 1230) üzerine ilişkiler bozuldu. Alaaddin Keykubâd'ın 32.000, müttefiki Eyyubilerin 10.000 kişilik birleşik ordusu ile hakkında 10.000'den 40.000'e kadar değişik sayılar verilen Hârizmşah ordusu bu sırada müşterek duşmanları Moğollara karşı güçlerini birleştirmeleri gerekirken, kozlarını paylaşmak üzere Erzincan yakınında Yassı oemen'de karşılaştılar. Neticede 10 Ağustos 1230'da Hârizm ordusu ağır kayıplar ve çok sayıda esir vererek kesin biçimde mağlup oldu. Savaş sonunda Cihanşah bertaraf edilerek Erzurum tekrar Selçuklulara bağlandığı gibi Hârizmşahlar Devleti de 1231'de Celâleddin'in ölümü ile son buldu.
Gazneliler (963-1186)
Gazneliler Devleti, Türklerin M. Ö. II. yüzyıldan itibaren yurt tuttukları bir bölgede, Afganistan'da, şüphesiz buraların eskiden beri farklı Türk grupları tarafından yerleşilmiş bölgeler olmasının avantajından da faydalanılarak kurulmuştur.
Gazneliler Devleti ve hanedânı, Kâbil'in 154 km. Güney-batısındaki başkentleri Gazne dolayısıyla Gazneliler ismini almış, bununla birlikte Gazneli Mahmud'un lâkabı dolayısıyla Yeminiler ve hanedânın kurucusu sebebiyle Sebükteginiler olarak da adlandırılmışlardır.
Saadettin Köpek - II. Gıyaseddin Keyhüsrev (1237-1246)
I. Alaaddin Keykubâd'ın ölümü üzerine Selçuklu ileri gelenleri veliahd Kılıç Arslan yerine kardeşi II. Gıyaseddin Keyhüsrev (1237-1246)'i tahta çıkardılar. Fakat onda babasının üstün özellikleri yoktu ve kifayetsiz bir hükümdar olarak, devlet erkânı içerisinde birinci derecede rol oynamak isteyen Sâdeddin Köpek'in tahakkümü altına girmişti. Nitekim onun tahrik ve telkinleriyle Hârizm Beyi Kayır Han, Atabeg Şemseddin Altunaba, Kemâleddin Kâmyâr, Tâceddin Pervâne, Hüsameddin Kaymeri, sultanın Kılıç Arslan ve Rükneddin isimli kardeşleri, annesi... v.b. devlet ileri gelenleri ile kendi yakınlarını öldürtmüştü. Sâdeddin Köpek'in ihtirası Selçuklu tahtına oturmaya kadar uzanıyorduysa da, bu durum anaşıldığında 1238 veya 1239'da öldürülerek kendisinden kurtulundu.
Yarı Bağımsız Türk Devletleri
Bütün bu ve diğer nedenlerle Tolunoğulları, Sâcoğulları ve İhşidilerin, daha ileride göreceğimiz İdil (Volga) Bulgarları, Karahanlılar, Gazneliler, Selçuklular ve Harizmşahlardan ayrı bir konumda bulundukları şüphesizdir. Biz bu durumu, Türk valilerinin Abbasi halifelerince gönderildikleri bölgelerde kurdukları bu üç devletin özel durumunu, yarı bağımsız olarak nitelemeyi uygun bulmaktayız.
Selçuklu Ailesi İçindeki Huzursuzluklar ve Süleyman Şah'ın İntiharı
Selçuklu ailesi fertleri arasında yer yer bazı huzursuzlukların ortaya çıktığına daha önce işaret etmiştik. Melikşah'a karşı isyan eden aile fertleri arasında kardeşi Tekiş'in de bulunduğunu ifade etmemiz yerinde olacaktır. Birincisinde afvedilen Tekiş (1081/82), ikinci isyanında gözlerine mil çekilerek (2 Ekim 1085) bertaraf edilecektir. Devletin başındaki en büyük otorite olarak Melikşah'ın her çeşit başkaldırıya müdahale ederek, huzur ve güveni tesis etmesinin en önemli görevlerinden biri olduğuna şüphe yoktur. Nitekim iki Selçuklu şehzadesi Suriye Meliki Tutuş ile Süleymanşah'ın Halep civarında Aynu Seylem'de muharebe edip, sonucunda Süleymanşah'ın mağlub olarak intihar etmesi üzerine (Haziran 1086), bu habere çok üzülen Melikşah, Eylül 1086'da ileri gelen kumandanlarıyla birlikte ve büyük bir ordu ile İsfahan'dan ayrılmıştır.