Karahanlılar dönemi söz konusu edildiğinde, hatırlamamız gereken en önemli iki eser ise Kutadgu Bilig ve Divânu Lügati't-Türk'tür.
manas destanı
Karahanlılar dönemi İslâmi Türk edebiyatının sözlü mahsullerinden, üzerinde durulabilecek bir diğeri de Manas Destanı'dır. Wilhelm Radloff'un çalışmaları ile toplanan ve daha sonra başka rivayetleri de tespit edilen Manas Destanı, XI-XII. yüzyıllarda gelişerek meydana çıkmıştır. 400.000 mısradan ibarettir. Destan; Karahanlılar döneminde Subaşı olarak hizmet eden bir kahramanın, Manas'ın ve etrafındakilerin İslâmiyet namına, millet ve vatan uğruna kafirlerle yaptıkları mücadelelerden bahseder. Destanda Manas karşımıza bir İslâm mücahidi olarak çıkar. Manas Destanı'nda islâmi motifler ile eski Türk destan motiflerini, Türklerin eski gelenek ve göreneklerinden izleri bulmak mümkündür.
Satuk Buğra Han Destanı
“Hz. Muhammed Burak tarafından göğe çıkarıldığı sırada orada peygamberler görür. Cebrail'e onlardan birinin hangi peygamber olduğunu sorar Onun: “Bu peygamber değil, sizin ölümünüzden üç asır sonra, sizin dininizi Türkistan'da yayacak olan bir ruhtur” demesi üzerine, çok sevinir Yere inince de, her gün bu kişi için dua eder. Sahabeler bu
Karahanlılar - Kültür ve Medeniyet
Tarihte ilk Türk-İslâm devletini kurmuş olan İdil (Volga) Bulgari, rı'ndan sonra, coğrafi muhit olarak Maveraünnehir ve Türkistan'da kuru. lan Türk-İslâm devletlerinin ilkini de Karahanlılar oluşturur. Bu devlet döneminde, artık uzunca bir süreden beri hız kazanmış olan, Türklerin İş. lâm'ı din olarak seçmeleri olgusu, büyük kitlelerin Müslüman olmasıyla Türk Tarihi'nde yeni bir dönemi başlatmıştır.
Karahanlı hükümdarları İslâmiyet'i samimi olarak kabul etmişlerdi. Dönemin İslâmi devlet anlayışının bir gereği olarak halifeler ve kendi adlarına hutbeler okutmuşlar, halifelerden hil'atler giymişler ve onlar tarafından tevcih edilen lâkapları kullanmışlardır. Aynı zamanda da Karahanlı hükümdarları, gazâ ve cihada önem vererek Budist Uygurlara ve öteki gayri müslimlere karşı İslâm'ı korumak ve yaymak için mücadeleler vermişler, bu yolda şehit olmuşlar ve gazi, mücahid gibi dini yönü ağır basan sıfatları taşımaya hak kazanmışlardır.
Karahanlılar, sahip oldukları topraklarda çok sayıda cami, medrese, kervansaray, hastahane... v.b. dini sosyal müesseseler kurmuşlardır. Bu dönemde bir taraftan Kaşgâr ve Balasagun'da, diğer taraftan da Semerkant ve Buhara'da, bütün Maverainnehir'de yüksek bir ilim ve kültür muhiti ortaya çıkmıştır. Bütün bu merkezlerde Türk kültürü, İslâmi prensipler içerisinde kaynaşarak gelişmiştir. Sonuçta da Türk-İslâm kültürünün ilk ürünleri ortaya çıkmaya başlamıştır.
Karahanlılar ordusu, Selçuklular gibi dört ana unsurdan oluşur:
• Saray Muhafızları
• Hassa Ordusu
• Hanedân mensupları, valiler ve diğer devlet adamlarının kuvvetleri
• Devlete bağlı Türk teşekküllerine mensup kuvvetler
Karahanlılar / Taşra Teşkilâtı :
Karahanlı Devleti, baştan itibaren, tarihi Türk devlet idaresi gelenegine uygun olarak iki büyük kısma bölünmüştü. Bunlardan Doğu'da kalan kısmın başında Arslan Kara Hakân unvanını taşıyan Büyük Kağan yer alır ve bütün idari selâhiyeti elinde bulundururdu. Batı kısmında ise Doğu'daki Hakânın hükümranlığı altında aynı aileden Buğra Kara Hakân unvanını taşıyan bir han bulunur ve bölgeyi ona bağlı olarak idare ederdi. Ayrıca her iki kısım eyalet ve vilayetlere ayrılır ve bunların başında da çoğu Zaman hanedâna mensup kimseler veya devlet idaresinde tecrübe kazanmış valiler bulunurdu.
Karahanlılar / Merkez Teşkilâtı:
• Yuğruş (Vezir)
• Ağıçı (Hazinedâr)
• Tamgaçı (Mühürdar)
• Adalet
• Ay Bitiği
Karahanlılar / Saray Teşkilâtı:
• Ulu (Ulug) Hâcip
• Kapucubaşı
• Emîr-i Candâr
• Silahdâr
• Alemdâr
• Aşçıbaşı
• Câmedâr
• İdişçibaşı
• İlbaşı
Yusuf Has Hâcip de, hükümdara âlimler ile ilgili şunu öğütler:
“Bunlar (âlimler) insan, devlete ve saâdete kavuştururlar. Onlara izzet ve ikramda bulun, ne derlerse yap. Şeriat yolunu tut. Hükümlerine itiraz etme ve önlerinde hürmetle eğil. Ey hakim hükümdar, onların hukukunu muhafaza ve yiyecek-içeceklerini temin et. Muhtaç duruma düşmesinler. Gönül huzuru ile öğretsinler. Bilgisizler de onlardan bilgi öğrensinler.”
Karahanlı Hükümdarlarının Ünvanları;
Karahanlı hükümdarları zaman içerisinde çeşitli lâkap ve unvanlar, hutbe, sikke, payitaht, saray, otağ, taht, tâc, çetr, bayrak, tuğ, nevbet, hil'at (tıraz) gibi maddi ve manevi hakimiyet alametlerini kullanmışlardır. Ayrıca Beg, Türkçe Tonga (Tona), İlig, Buğra, Arslan, Kara, Kadır, Kılıç, Tamgaç (Tavgaç, Tabgaç, Tafgaç), Han, Hakân ve Terken gibi sıfat ve unvanlar almışlardır. Saray kadınları ve şehzadelerin de kendilerine mahsus unvanları vardır.