XI.yüzyıldan itibaren şehirlerin büyümesi ve zirai ve ticari alışverişlerin yoğun olarak gerçekleştiği küçük kent merkezlerinin sayıca artması, bilgi nin geliştirildiği ve yayıldığı çok sayıdaki merkezin gelişimine katkıda bulunur. Ancak Kiliseye bağlı kurumlar, kentsel ve aristokrat elitlerin oluşumunda başrol oynamaya devam eder. Din meclislerine ve piskoposluklara bağlı okullar, yeni oluşan şehirlerin surları içerisine yerleşen farklı tarikatlara bağlı manastırlara paralel olarak faaliyet gösterir. Üniversitelerin doğuşu, ülkeden ülkeye büyük farklılık gösteren karmaşık bir olgudur.
