İsmail Gaspıralı, Kırım Tatarı fikir adamı, eğitimci ve yazar-yayıncı. Gaspıralı, Rus İmparatorluğu'nda Türk ve İslam toplumlarının eğitim, kültür reformu ve modernleşmeye ihtiyacını betimleyen Müslüman aydındır. Soyadı, Kırım'daki Gaspra şehrinden gelmektedir.
Gaspıralı, 1881 tarihli bir yazısında:
Geri kalmışlığımızın tek nedeni cehaletimizdir. Avrupa'da neyin icat edildiğine veya neler olduğuna dair hiçbir fikrimiz yok. Bu izolasyondan kurtulmak için bunları okuyabiliyor olmamız gerekirdi; Avrupa fikirlerini yine Avrupalı kaynaklardan öğrenmeliyiz. İlk ve orta okullarımızın müfredatlarına bu dersleri koymalıyız ki, göz bebeklerimiz yani öğrencilerimiz bu fikirlere ulaşabilsin. diyerek düşüncelerini ortaya koymuştur.
Eğer bana " Hâlin bedbahttır, Türklük yani kavmiyet (soya bağlılık), milliyet fikrini bırak da saadete nail ol" deseler, bu yüzden gelecek saadete, bedbahtlığı tercih ederim.
Bugünkü cemaatimiz okumak ve yazmak bilmez, kavaid-i diniyesini lazımca bilmez, çalışmak bilmez; dünya ve zaman hallerini bilmez ve dört tarafını kaplamış bu cehalet ve bilgisizlik ile hatta bir şey bilmediğini dahi bilmez.
Kırım sultanlarından Mengli Giray Han merhumun bundan dört yüz sene önce Bahçesaray'da bina ettiği Zincirli Medrese yalnız Kırım'da değil belki Rusya'da en büyük medresedir.
Şöyle ki marifet, terbiyeye; akıl, ahlâka;
bencillik ve nefs, hakkaniyete galip geliyor! Malın çokluğu ve fazlalığı sanat ve sanatın ilerlemesi insanları saadetli edemez.
İnsanî saadetin çeşmesi birdir ve bu da hakkaniyettir!
81 ilin 81’inde lise öğrencilerimiz ve Türk Dili Edebiyatı bölüm veya öğretmenliği okuyan arkadaşların katılımıyla gerçekleşecek olan bir araştırma konum var.
Gerek lise edebiyat öğretmenleri gerekse üniversite hocaları bu zamana kadar sizlere hangi kitapları okumanızı tavsiye ettiler?
Araştırma sebebim şu ki ülke olarak tekdüze, belli başlı
Gaspıralı, kendi zamanında çağının çok ötesini görebilen bir Türk milliyetçisi olarak Türklerin nerelerde hata yaptığını nerelerde eksik kaldığın hikayelerine öyle güzel yedirerek anlatmış ki.. Mutlaka okunması gereken bir kitap..
Türk dünyası için çağının da çok ötesinde bir fikir ve aksiyon adamı olan İsmal Gaspıralı'nın enfes üslubuyla süslediği güzel bir eseri bu...bilhassa darül rahat müslümanları bölümü bir ütopya hikayesi olarak son derece ilgi çekici bir bölüm...
Zamanında "dilde, fikirde, işte birlik" umdesiyle bütün bir Türk coğrafyasında sağlam temeller atan bir aksiyonerin edebi kişiliğini tanımak isteyenlere şiddetle tavsiye edilir.
Ahh Gaspıralı...
Seni herkese okutabilmeyi isterdim! Keşke seni günümüz insanı okuyup idrak edebilse, belki de birçok sorunu aşacağız o vakit.
Gaspıralının Türklük ve islam sevdası roman ve hikayelerinde öyle güzel vurgulanmış ki.. Millet aşkıyla yanan Gaspıralı, milletinin en ulvi seviyelere nasıl ulaşabileceği konusunda bizlere epey yol gösteriyor.
Ben Gaspıralı 'yı ulaşabildiğim herkese okutabilmeyi and içtim.
Tavsiye olunur.