En Eski Yaşar Çoruhlu Sözleri ve Alıntıları
En Eski Yaşar Çoruhlu sözleri ve alıntılarını, en eski Yaşar Çoruhlu kitap alıntılarını, etkileyici sözleri 1000Kitap'ta bulabilirsiniz.
Türklerde tanrı tasavvuru Gök-Yer/Su-Atalar formülüyle ifade ettiğimiz çeşitli kültlerle birlikte karşımıza çıkmaktadır. Bu nedenle erken devirde tek bir Türk dini ile karşı karşıya olmadığımızı söyleyebiliriz. Türklerin din anlayışları, kavimlerin gösterdiği toplumsal yapı değişiklikleri nedeniyle, zamana ve yere bağlı olarak farklılıklar göstermektedir. Buna ek olarak, devletin din anlayışıyla halkın din anlayışı arasında zaman zaman uçurumlar ortaya çıkmıştır. Nitekim halk arasında, yukarıda belirttiğimiz birtakım eski inançlarla birleşen şamanist uygulamalar egemenken, örneğin Göktürk devrinde Orhun yazıtlarından da anlaşıldığı gibi bir Gök Tanrı inancı mevcuttu. Yalnız bazı araştırmacıların savunduğu gibi bu, onun bir çeşit tektanrılı din olduğu anlamına gelmez. Başat unsur olarak gökyüzünü kabul etmek ile İslamiyetin Allah kavramı arasında hiçbir ilinti yoktur. Kaldı ki inançlarda Gök Tanrı'nın yanı sıra Yer Tanrı'dan ve tanrısal nitelikler taşıyan ruhlardan da söz edilmektedir.
İslamiyetin yayılmaya başladığı devirlerde Türklerin tanrı anlayışının ne durumda olduğunu konuyu biraz basite indirgese de Kaşgarlı Mahmud'un şu sözlerinde izleyebiliyoruz:
Yere batası kafirler göğe "... Tengri" derler. Yine bu adamlar büyük bir dağ, büyük bir ağaç gibi gözlerine ulu görünen her şeye "... Tengri" derler. Bu yüzden bu gibi şeylere yükünürler (secde ederler). Yine bunlar bilgin kimseye
"... Tengrigen" derler. Bunların sapıklıklarından Tanrı'ya sığınırız.
Birtakım araştırmacılar Gök Tanrı dışında, sözü edilen tanrıların ikincil olduğunu ve sonuçta ona bağlandığını belirtir. Jean-Paul Roux'ya göre Gök Tanrı yaşamsal mutluluğu (kut) ve talihi (ülüğ), toplumsal durumlarına göre insanlara verir. Kozmolojik ve toplumsal düzeni sağlar; ona dua edilir ve kurban verilir. Bazen tanrı olarak adlandırılan, ruh ya da kutsal kabul edilen çok sayıdaki ikincil güç ise daima Tanrı'ya bağlanır. Ancak bu, başlangıç için doğrudur; zaman içerisinde ortaya çıkan gelişmeler bazen ikincil olanı, birincil olanla eşit konuma, hatta onun yerine taşımıştır. Bu nokta, belki de Türk dininin kozmolojik düşüncelerin gelişimi sonucunda ortaya çıktığına işaret etmektedir; ancak bu temel inanç ve mitolojinin içine pek çok dinden etkiler karıştığı gibi, özellikle Şamanizmin çehresi de büyük oranda değişmiştir.
Gök Tanrı'nın sanat tarihindeki tasvirleri daha çok simgeseldir. Bunun güzel bir örneği, Orta Asya'da ak öy ya da boz öy olarak adlandırılan, yurt denilen çadırlardır. Daha sonra da sözünü edeceğimiz gibi, bir mikrokozmos sayılan meskenin ve özellikle çadırların üst bölümü, yani kubbe biçimli olanlarında uğların çevlike birleştiği bölüm, göğü dolayısıyla Gök Tanrı'yı temsil etmektedir. Çadırın mimaride en önemli etken ve basamak olması da bundan kaynaklanmaktadır.
Gök Tanrı ya da bazı topluluklarda zamanla onun yerine geçen Ülgen, Yunan mitolojisindeki Zeus (tanrıların tanrısı), Sümerlerdeki Anu'ya karşılık gelmektedir. Zaten yukarıda Türk diniyle ilgili olarak ifade ettiğimiz formül eski Sümerlerde de vardı. Anu-Enlil-Ea üçlüsü gök-yer-deniz tanrılarını simgeliyordu. Bu şekli Hititler de benimsemişti. Benzerlikler nedeniyle bazı araştırmacılar, MÖ lll. binyıldan bu yana, hatta daha erken dönemlerden beri Mezopotamya mitolojisi ve kültürüyle Hazar ve Altay kültürleri arasında birtakım ilişkiler olduğuna dikkat çekmiştir.
Eski Türklerde görülen güneş, ay ve yıldız kültlerinin, Gök Tanrı kültüyle ilişkisi çok erken dönemlerde aranabilir. Nitekim Çin kaynaklarına göre, Hun hükümdarı her sabah çadırından çıkarak güneşi ve akşamları da ayı ululuyordu. Bu inanışlar Vu-huanlar, Tabgaçlar ve günümüzde Yakutlarda devam etmiştir ve bu konudaki mitolojik ve dinsel etkiler Anadolu Türklerinde de karşımıza çıkabilmektedir.