Hocam benim nacizane fikrim "İnsancıklar" ismi kitabın orijinal ismini karşılıyor bence. Çünkü sözlükte insancık kelimesine bakarsanız "Küçük ya da zavallı insan" olarak açıklanmış.
Romanı okudunuz mu bilmiyorum, romanı hiç karşılamıyor. İsmini kelimesi kelimesine çevirdiğimiz zaman da karşılamıyor. Bunları geçelim, ben genellikle Türkçe'de 'insancık' sözcüğünün varlığına karşıyım. Dilimizin ruhuna aykırı.
Evet kitabı okudum hocam ve çokta beğendiğim bir kitaptır. Çevirmen ya da yayıncının "İnsancıklar" ismini koymasını anlayabiliyorum çünkü "İnsancıklar" hem sözlük anlamı olarak kitabın orijinali adı olan "Бедные Люди" kelime grubunu karşılıyor hem de kitabın özünü de yansıttığını düşünüyorum tekrar söylemem gerekirse "insancık" diye bir sözcük dilimizde var anlamı da "küçük ya da zavallı insan" kitabın da baş kahramanlarını düşününce gerçekten küçük ve zavallı insanlar olduklarını görüyoruz. İnsancık sözcüğün dilimize yakışıp yakışmaması hususuna gelirsek ucu Dil Devrimine giden derin bir mevzu fakat ben bu konularda o kadar derin değilim.
Romanı ben de çok beğendim ve çok etkilendim. 'küçük ve zavallı insan' diye not düşüyorsunuz sözlükten. Peki, ben soruyorum küçük insan ne demektir? Ya da zavallı insan? Zavallı ile fakir aynı anlama mı geliyordur Türkçe'de? Nice fakir insan var ki, onlara zavallı dersek dönüp yüzümüze tükürürler. Romanı 'Küçük İnsanlar' veya 'Küçükler' veya 'Zavallılar' ismiyle çevirebilir miyiz? İnsancıklar sözcüğü dilimizde olabilir, zaten ben yazmışım ya gramer açısından sıkıntı yoktur.
Evet aynı anlama geliyor sözlüğe baktığınızda fakir kelimesinin alt anlamlarından birinin zavallı olduğunu görürsünüz. Ama konumuz fakir ile zavallının aynı olup olmaması değil bizim kelimelerden ne anladığımızdır kelimelerin bir herkesin üzerinde hemfikir olduğu ana anlamları vardır ana anlam dışında bir çok alt anlamları vardır nihayetinde. Romanın isminden gidecek olursak orijinal adını türkçeye kelime bazlı çevirince Fakir İnsanlar ya da Yoksullar anlamına geliyor siz bu adlandırmayı doğru bulduğunuzu çünkü romanın özünün kahramanlarımızın fakirliği olduğunu düşünüyorsunuz öyle anlıyorsunuz ben Rusça bilmiyorum sizin yazdığınız üzere "Бедный" (Bednıy) kelimesi fakir ya da zavallı anlamına geliyor diyorsunuz peki o zaman çevirmen burada kitabın özünün kahramanların zavallılıkları olduğunu düşünüp Dostoyevski Türk olsa bu kitaba Zavallı insanlar ya da bu manaya gelen İnsancıklar adını verirdi demiş olamaz mı mesela kitapta Gogol'ün Palto novellasına yaptığı gönderme beni çok etkilemişti orada ben çok zavallı aciz bir insan olarak tahayyül ettiğimi hatırlıyorum kahramanımızı.
Bu arada çevirmenlerin avukatlığını yapıyormuş gibi gözükmemin sebebi çevirmenler yukarıda yazdıklarıma benzer şeyler düşünmüşler olabilir diye düşünmem. Yoksa siz bence daha haklı gözüküyorsunuz isimlendirme konusunda çünkü kitabın İngilizce ve Fransızca çevirilerinin adlarına bakınca isim olarak "Yoksullar" ismine karşılık gelen şekilde adlandırmışlar. O yüzden bu konuya en net cevabı çevirmenlerin bizzat kendileri verebilir. Ülkemizde çeviri camiasının temeli MEB tercüme bürosu çevirmenleridir bildiğiniz üzere. Her çevirmen eğer çevirdiği kitap daha önce o çevirmenlerce çevrilmişse kendi çevirisini onların çevirileri ile kıyaslar. Bu kitapta o ekolün temsilcilerinden Nihal Yalaza Taluy tarafından Rusça aslından çeviriliyor ilk olarak ve o isim olarak İnsancıklar ismini uygun görüyor kitaba. Nihal hanım şu an hayatta olmadığı için neden böyle bir isimlendirme yaptığını kendisine sorma şansımız yok fakat Ergin Altay, Sabri Gürses gibi çevirmenler hayattalar onlara mail ya da sosyal medya hesapları aracılığıyla ulaşılabilinir ve sorulur neden "İnsancıklar" ismini verdikleri. Cevap sizi tatmin eder ya da etmez bilemem ama bu konunun cevabı onlarda.
Aslında sormama gerek yoktur. Cevabı kendim biliyorum. Fakat, burada yazmamak daha uygun. Nihal Yalaza Taluy rus klasikleri söz konusu ise ilk tercihimizdir. İnsancıklar kelimesi dram içerir. Bizim halkımızı da bilirsiniz, dram sevmede üstüne yoktur. Onlar da halkını tanıyor. Ve bu durmun da kazanç için suistimal edilmesi. Bunları yazmamalıyım. Çünkü, çevirmenin değil, yayınevinin "arzusu" bu şekilde olabilir.
Ferman bey sizin yorumunuzu okuduğumda aklıma takılmıştı bu konu hatta son yorumumda da demiştim çevirmenine sormak gerekir diye ve o dönem kitabı Koridor yayınlarına kitabı çeviren Furkan Özkan'a sosyal medya üzerinden "Rusça bilen bir arkadaşım kitabın isminin doğru çevrilmediğini düşündüğünü doğrusunun Zavallı İnsanlar şeklinde olması gerektiğini sizinde yakın tarihli bu kitabı çevirmenizden ötürü neden İnsancıklar ismini kullandığınızı merak ettim" diye bir soru yönelttim. Dün kendisi şu cevabı verdi:
"Merhaba arkadaşınız kısmen haklı kısmen değil. Kitabın ismi fakir, yoksul, zavallı insanlar olarak çevrilebilir. İnsancıklar diye çevrilmesinin en büyük nedeni kitabı Türkçeye çeviren ilk kişinin - yanılmıyorsam Nihal Yalaza Taluy- İnsancıklar başlığını tercih etmesi. Okur bir kere kitabı İnsancıklar olarak tanıdığında çevirmenler genellikle ilk çevirmenin kararına saygı duyuyor. Bu nedenle klasik çevirilerinde kitabın adının değiştirilmesi nadirdir. İkinci neden de şu: çeviri sadece kaynak metni çevirmek değildir. Kaynak metnin etkisini de çeviririz. Bednıye Lyudi başlığının Rus okurda bıraktığı etkinin Türk okura da yansıması istenir. Bu nedenle bana kalırsa İnsancıklar başlığı doğru bir çeviri. -cık, - cik eki Türkçede acıma bildirir. Üçüncü bir neden de şu. Çoğunluk Dostoyevski'nin İnsancıklar kitabının konusunun acıma, merhamet ve yoksulluk olduğunu zaten bilir. İnsancıklar başlığı her ne kadar Rusçasını karşılamıyor gibi görünse de aslında tahayyülünüzde tam olarak Rusçasını karşılar. Yani kitabın içeriğiyle İnsancıklar adını zaten Türkçe kültür alanında içten içe özdeşleştirmişsinizdir."
Yine aynı dönemde Rus Dili ve Edebiyatı bölümünden mezun olan bir arkadaşıma bu konuyu açmıştım o da okulundan bir akademisyene sormuş onun cevabı da şu şekilde:
"Bednıye sözcüğü günümüz türkçesine Zavallı-Fakir-Yoksul anlamlarına, Lyudi ise İnsanlar-Kişiler-Millet-Halk anlamlarına gelir. Çeviri işinde bildiğiniz gibi çevirmen amiyane tabir ile Google Translate uygulaması gibi sözcükleri ilk anlamlarını birebir çevirmemekte sözcüğün bütün anlamlarını gözden geçirerek çevirdiği dilde ki en uygun anlamı bulmaya, okuyucuyu yakalamaya çalışmaktır. Bednıye Lyudi örneğinden gidersek Zavallı İnsanlar şeklindeki çeviri en uygun düşen çeviridir. Peki sevgili Nihal Yalaza Taluy Bednıye Lyudi kitabını neden İnsancıklar adı ile çevirmiştir? Sorunuz cevabı Nihal hanımın kitabı dilimize kazandırdığı dönem ve o dönem ki süreç ile alâkalı olduğunu düşünüyorum. O süreç "Öztürkçe"çiliktir. Günümüzde çeviri camiasında üstat sayılan dönemin çevirmenlerinin kiminde az kiminde çok "Öztürkçe" sözcük kullanımı mevcut okuduğunuz kitaplarda ayırdına varmışsınızdır. Ulu Önder Atatürk Dil devrimini hayata geçirmek üzere TDK'yi kurduğunda "Öztürkçe" bir çok sözcük türetildi. Bu sözcüklerden bazısı günümüzde de dilde kullanımdayken bazısı sadece o dönem kullanıldı ve ancak o dönemin metinlerinde görebileceğimiz şekilde tarihin tozlu sayfalarında kaldı. İnsancık sözcüğü bunlardan biri. İnsancık TDK güncel sözlüğünde yer almaz o sözcüğün anlamına bakmak için Dil Derneği sözlüğüne bakmanız gerekir. Dil Derneği 1980 darbesiyle tasfiye edilen TDK'nin paydaşları tarafından kuruldu ve o dönemin anlayışını hala korumakta ve sözlüğünde TDK sözlüğüne oranla daha çok "Öztürkçe" sözcüğe sahip. Ve o sözlüğe baktığınızda insancık sözcüğünün tanımı: "küçük ya da zavallı insan" şeklindedir. Nihal Yalaza Taluy gibi düşünmeye çalışırsak Bednıye Lyudi söz öbeğinin türkçe karşılığı eğer Zavallı İnsanlar ise pek âlâda İnsancıklar da olabilir diye düşünmüş olabilir. O yüzden İnsancıklar adı kesinlikle kusurlu bir çeviri değildir. İnsancık sözcüğü Öztürkçeçilik döneminde türetilen ancak günlük kullanımda tutmayan bir sözcük olmakla birlikte kitabın özelinde düşünürsek kitabın anlatmak istediğini insana geçiren bir sözcük bana kalırsa. Çünkü -cık, - cik eki Türkçede acıma bildirir. Dostoyevski'nin İnsancıklar kitabının konusu kısaca acıma ve yoksulluktur.
'İnsancıklar' sözcüğüne karşılık "malenkiye lyudi" (küçük insanlar) gösterilebilir. Fakat, bilmeliyiz ki, bu komunist anlayışın getirdiği ifadedir. İmparatorluk iktidarına nefret, onlara karşı halkta isyan ruhu oluşturmak içindir. Yani, "bakın onlar sizi insan yerine koymuyor" der gibi. Halbuki, gerçekte komunist icadı ifadeyken iktidara atfedilmiştir. Peki, biz insancıklar sözcüğünü tercih ederken komunist literatürle mi, iktidar literatürüyle mi Dostoyevski'yi aktarmış oluyoruz. Halkın sözlüğünde yeri var mı? Dostoyevski de yeri var mı? Gramer dışında veya komünist zümre dışında bu sözcüğü nereye tutunduracağız? Utanmadan bir de bizim hocamızın notlarında da geçer "malenkiye lyudi" ifadesi ama tırnak işareti içinde. Bununla da bu ifadenin alıntı olduğunu belirtmek isterler. Yani bazılarının (iktidar, zenginler) halka küçük insanlar gözüyle bakıyor olduğunu ima etmek isterler. Tüm bunların Dostoyevski ve Türkçemizle bir alakası yoktur. Edebi eserleri belli bir zümrenin mantığıyla değerlendirmemeliyiz.
İkinci yorumu da okuduktan sonra fikrimi söylerim unutmasam inşallah
Nihal Yalaza Taluy'un da insancıklar olarak çevirdiğine nedense inanasım gelmiyor. Sansür müdahalesi olmuştur diye düşünüyorum.
Yorum yapabilmek için giriş yapmanız gerekmektedir.