Ali ve Nino hiç şüphesiz Azerbaycan edebiyatının baş yapıtı tabiri diğerle milli romanı.
Yusuf Vezir Çemenzeminli, La edri, Kurban Said, Essad Bey isim ve mahlasları ile Almanya'dan başlayıp Amerika, Avrupa ve Asya'ya yayılan eserin %100 kim tarafından yazıldığı önemli bir muamma ise de kitabın sonunda ortalama bir fikre varmamıza yarayacak bir bölüm var.
Eserin esas oğlan ve kızı Ali Han Şirvanşir ve Nino Kipiani her ne kadar destansı bir aşk hikayesi ile karşımıza çıksalar da bu işin magazin yönü.
Asıl olan her iki kahraman üzerinden hem Azerbaycan hem Gürcistan hem de tüm Kafkaslar ve İran ve Türkiye dahil civar ülkeleri, Çar dönemi Rusya'sı, İran ve Osmanlının son dönemini içine alan tarih ve kültür atlası olma özelliği.Özellikle Avrupalı olma ya da Asya ve çöl toplumu olma ikileminde kalan Azerbaycan'ın tercihleri.
Ayrıca karakterler üzerinden Sünni, Şii, ve Hristiyan toplumlarda ki çatışma ama özellikle hepsine ait hurafeler öyle keyifli sunulmuş ki anlatamam.
Dönemin tarihi vakıaları, coğrafyası, kültürü, yaşam tarzı, ekonomisi, yönetim tarzı, inancı, askeri-siyasi ve sosyo-ekonomik durumu ile ilgili önemli bilgi bir aşk romanı yada destanı keyfiyeti içinde okura aktarılırken çoğu tarih kitabının sıkıcılığından da çok uzak. Bu yönüyle bir tarihi roman karakteri de taşıyor aslında.
Aman dikkat: Piyasada çok sayıda çeviri var ve birçoğu bu eserin ruhunu yansıtmaktan çok uzak.Bilemiyorum ama sanki en iyisi kaknüs yayınlarının Yusuf Vezir Çemenzeminli imzalı olanı gibi.310-350 sayfa arasında farklılık gösteriyor ama inanın 150 sayfa civarında çeviriler bile var.
