Dünyanın yaratıcısı tek Tanrı kavramı hakkında, İbni Fadlan’ın Oğuzlarla ilgili bir haberi dikkate şayandır. Ona göre Oğuzlar bir haksızlığa uğradıklarını sezdikleri zaman, başlarını göğe kaldırarak “bir Tengri!..” derler.
Rusya müslümanları arasında kadın haklarını ilk defa yüksek sesle ifade eden de Gaspıralı İsmail Bey oldu. Ona göre, kadınların katılımı olmaksızın islam toplumunun Batı toplumları seviyesine gelmesi imkansızdı.
Rusya’daki değişik Türk boylarına mensup aydınların birbiriyle anlaşabilecekleri ortak bir yazı dili oluşturulmasından ilk defa söz eden kişi İsmail Gaspıralı oldu.
Cengiz kendisini “Tanrı’nın yeryüzündeki kırbacı” olarak görürken Ögeday döneminde bu anlayış “Tanrı, Moğolları yeryüzünü yönetmekle görevlendirmiştir”e dönüştü.