Yirminci yüzyıl filozofu Alfred North Whitehead, Tanrı'nın geleceği belirlemeye gücünün yetmeyeceğini öne sürmekle kalmadı, savına geleceğin Tanrı'yı belirleyeceği görüşünü de kattı.
Tanrı ne her şeye kadirdir ne her şeyi bilendir. Tanrı olayların ilerleyişine göre değişen bir varlıktır.
Kendisini bile şaşırtabilen bir Tanrı fikri kime çekici gelmez ki?
Çelişmezlik yasası, bir niteliğin bir şeye aynı anda hem ait olmasının hem de ait olmamasının olanaksız olduğunu söyler.
Mantık dışı akıl yürütme filozofların belalısı olsa da, Tanrı biliyor ya, bazen işe yarar. Pek tutulması muhtemelen bu yüzdendir.
Tümevarımlı mantık tikel örneklerden genel teoriye doğru akıl yürütür. Bu yöntem, bilimsel teorilerin onaylanmasında kullanılır.
Edebiyat tarihinde gözüpek Sherlock Holmes'tan daha fazla "tümdengelim" gücüyle donanmış başka bir karakterin olmadığına inanılır.
Hasta: Dün gece rüyamda Jennifer Lopez ve Angelina Jolie ile beraberdim. Sabaha kadar seviştik. Psikolog: Hım. Derinlere gömülü bir anneyle yatma arzusu taşıdığınız son derece açık. Hasta: Ne? Yahu kadınların ikisinin de anamla uzaktan yakından benzerliği yok! Psikolog: Aha! Bir tepki oluşumu! Gerçek arzularınızı bastırdığınız son derece açık artık...
Yukarıdaki şaka değildir: Bazı Freudçular cidden tam da böyle akıl yürütürler. Bu akıl yürütme tarzındaki sorun, Oidipusçu teorileri çürütebilecek hiçbir örneğin bulunmamasıdır.
Karl Popper, tümevarımlı mantık eleştirisinde, bir teorinin sağlam olabilmesi için, onun yanlış olduğunu gösterebilecek bazı mümkün durumların bulunması gerektiğini öne sürmüştür.
Milletin yoldan çıkıp, "Tüm insanlar ölümlüdür; Sokrates ölümlüdür; öyleyse Sokrates bir insandır" türünden yanlış akıl yürütmelere düşmesi şaşırtıcıdır. Bunun, "Tüm insanlar ölümlüdür; bizim kedi ölümlüdür; öyleyse bizim kedi bir insandır" türü bir akıl yürütmeden hiçbir farkı yoktur.
Tümdengelimli akıl yürütmede çuvallamanın bir diğer yoluysa yanlış bir öncülden hareketle sonuca gitmektir:
Okur Takip Önerileri
New Yorklu bir genç, misafir gittiği Louisiana'da kuzeniyle bataklıkları gezmektedir. Kent çocuğu, kuzenine sorar: "Timsahların fenerle gezenlere saldırmadığı doğru mu?" "Valla," der kuzeni, "fenerle ne kadar hızlı gezdiğine bakar."
Kumarbazlar Monte Carlo Yanılgısı'nı hemen tanıyacaktır. Bazıları bunun bir yanılgı oluşuna şaşacaktır çünkü onlar buna daha çok Monte Carlo Stratejisi muamelesi yapıyorlardır... Oysa tüm krupiyeler bu yanılgıya bel bağlar. Yarısı kırmızı, yarısı siyah oluklu bir rulette kırmızının gelme şansının yüzde elli olduğunu biliriz. Ruleti çok fazla sayıda — mesela 1000 defa— döndürürsek ve ortada herhangi bir dümen yoksa ortalama 500 defa kırmızı gelmesi gerekir. Hal böyleyken, eğer altı dönüşün altısında birden siyah gelirse olasılıklar lehimize der ve yedinci turda paramızı kırmızıya koyarız. Çünkü "sıra kesinlikle" kırmızıdadır, değil mi? Değil. Değil çünkü ruletin kırmızıda durma olasılığı, önceki altısındaki gibi yedinci dönüşünde de yüzde ellidir ve bu, art arda kaç defa siyah gelirse gelsin değişmeyecektir.
Güvenliğiniz için uçağa binerken yanınıza bir bomba alınız... Çünkü bir uçakta iki ayrı bombalı yolcu bulunma olasılığı son derece düşüktür.
Doğru görünen varsayımlara dayanarak doğru görünen bir akıl yürütmeyle bir çelişkiye ya da yanlışlığı bariz bir başka sonuca varan çıkarıma paradoks denir.
Karşılıklı çelişen iki fikri kafamızda tutmak gıdıklayıcıdır.
Satıcı: "Han'fendi, bu elektrikli süpürge işinizi yarı yarıya azaltacaktır. "Müşteri: "Harika! İki tane alayım o zaman."
Adamın birisi manzara hevesiyle dağlarda dolanırken dengesini kaybedip uçuruma yuvarlanır ve nihayet düşüşünü engelleyecek bir dal yakalayana kadar metrelerce düşer. Ancak ne dal sağlamdır ne de gücü sonsuza dek dayanabilecektir. Umutsuzca haykırır: "İmdat! İmdat! Yardım edecek kimse yok mu?" Yukarı bakar ama masmavi gökten başka hiçbir şey göremez. Derken birden gök yarılır ve son derece parlak bir ışık üzerine düşer. Ardından gür bir ses duyulur: "Ben varım, oğlum. Bırak dalı, gel kucağıma..." Adam bir an düşünür ve bir daha haykırır: "Başka kimse yok mu?"
Bir bilim adamı, karısıyla arabalarına atlamış, taşrada geziye çıkmıştır. Kadın birden, "A, bak," der, "koyunların hepsi kırkılmış." "Hı-hı," der bilim adamı "bize bakan tarafları öyle."
Kuşkucu İngiliz deneycisi David Hume bir şeyin mucize olduğuna inanmadaki tek rasyonel temel, diğer bütün açıklamaların mucizeden daha ihtimal dışı olmasıdır, demiştir.
Cooper çifti dişçinin muayenehanesine girdiğinde, Bay Cooper çok acelesi olduğunu belirtir."Hiç ıvır zıvıra girmeyin doktor," der. "Gazdı, iğneydi, falan gerekmiyor. Çekiverin şunu gitsin." "Keşke her hastam sizin kadar stoacı olsa," der doktor hayranlıkla. "Hangi dişmiş bir bakalım." Bay Cooper karısına döner: "Aç ağzını aşkım."
'İyi' sözcüğünün birçok anlamı vardır. Mesela adamın teki annesini beş yüz metreden tüfekle vurursa, o adama iyi nişancı denir ama bu, iyi birisi olduğu anlamına gelmez.
"Başkalarına, başkalarının sana yapmalarını istediğini yap."
"Başkalarına, başkalarının sana yapmalarını istediğini yapma; farklı zevkleri olabilir."
Adamın birisi, omzunda papağanıyla Pazar ayinine katılmış. Cemaatten birçok kişiyle papağanının ayini vaizden daha iyi sunacağına bahse girmiş. Ayin başladığında papağanın gıkı çıkmamış. Ayinden sonra eve dönerlerken adam kaybettiği paralar yüzünden başlamış papağana verip veriştirmeye. Papağan beklemiş ve adam sustuğunda, "Akılsız," demiş, "kafanı kullansana! Noel ayininde paranın hasını götürebileceğiz şimdi!"
Sartre, kafeteryadaki garsonu izler ve garson olmak, garsonmuş gibi davranmaktır sonucuna ulaşır. Yani garsonlar garson olmayı, garson taklidi yaparak öğrenirler. Garsonlar belli bir şekilde yürür, belli bir tavırla hareket eder, insanlarla ölçülü bir samimiyet kurarlar, vesaire. Bu durum, garson yaptığının sadece bir rol olduğunun farkında olduğu sürece bir sorun oluşturmaz. Ama gerçekten garson olduklarına inanan garsonlar tanırız. Özünde garson olduğuna inanan garsonlar! Çok kötü inanç!