Biliyorsunuz miraçta elli vakit namaz beşe indirildi. Bir insan, bir günde elli vakit namaz kılabilir mi? Böyle bir şey olsaydı sabahtan akşama kadar ibadet yapmak suretiyle manastırda yaşayan rahipler gibi olurdu. Acaba Cenab-ı Allah’ın bizden istediği öyle bir şey mi? Evet, ama fiziki olarak değil. Günde beş kere o talimi yapacağız ama araları birleştireceğiz. Öyleyi kıldık, üç saat sonra ikindi, daha sonra akşam. Peki aralarda neredeyiz? Bizden istenen, araları doldurmak. Camiden çıkmak değil, hayatı cami haline getirmek
Öyle bir hal yaşarsınız ki sâcid ile mescûd bir olur
Bir din felsefesi olarak tasavvufu, “İslam’ın arkeolojisi hakikat ve marifet boyutu, bir eğitim sürecine tabi tutulmuş programın adı” olarak tanımlayabilirim.
Erkanı kaybedenler, irfanı da kaybeder.
Tasavvufi din felsefesinde din, dört katlı bir yapı olarak görülmüştür.
1. Şeriat
2. Tarikat
3. Marifet
4. Hakikat
Gözümüzde daha iyi canlandırabilmek için eski çağların şehir yerleşimini düşünebiliriz. Şehrin en dışında surlar vardır. Şehri bütün dış saldırılardan korur. Bu surlardan içeriye girmek için kapıya gelinir. Kapı açıldığında içeri girilir. Şehrin merkezinde padişahın sarayı vardır. Kapıdan girilir oraya giden yollar bulunur. Buraya varmak isteyen o yolları izler ve sonunda sarayın eşiğine gelir. Artık bundan sonraki kendi işi değildir, kabul işidir. O kişinin saraya kabul edilmesi padişahın merhametine kalmıştır. Bu örnekte şehri çevreleyen, şehrin yer üzerindeki mekanını tespit eden o surlar “şeriat”tır. O kapıdan girildikten sonra merkeze giden yollar “tarikat”tır. Saraya varmak, avlusuna girmek “marifet”tir. Sonunda içeriye kabul edilmek ise “hakikat”tir. Bu yüzden şeriat kapısından girilmeyen tarikat olmaz.
İnsan bedenindeki kan ve kanın taşıdığı sembolizm, enerji, elementler hala keşfedilmiş değildir. Psikomatik hastalıklar hala bir muammadır. Kanda bir sır vardır, bir insanın kanını değiştirin, mutlaka tavırlarında da değişiklik görülür. Kan sadece sıvı değildir. Sıvının ötesinde bazı özellikler taşır. Onun için dinlerde kutsaldır. Onun için kurban önemlidir. Özel ritüellerde kan dökülür. Bugün modern insandaki obsesyon vakalarının, fobilerin kaynağını, çocuklukta kurban kesimine şahit olunmamış olmasına bağlayan ruh bilimciler vardır