Çengi romanı, Don Kişot romanının bir uyarlaması olarak kaleme alınan bir eserdir, birçok yönüyle Don Kişot’tan izler taşır. Ahmet Mithat, Cervantes’in roman kahramanı olan Don Kişot’un karşısına onun bir uyarlaması olarak görebileceğimiz Daniş Çelebi’yi çıkarır. Daniş Çelebi, birçok yönüyle Don Kişot’la benzerlik gösterir. Makalemizde bölüm bölüm değerlendirdiğimiz üzere;
roman kahramanlarının okudukları kitaplardan etkilenerek muvazenelerini kaybetmeleri, varlıkları olduklarından farklı olarak algılamaları ve okudukları hikâyelerle aynileştirmeleri, her iki eserde de kahramanların meczupluklarından istifade eden tiplerin olması, roman baş kişilerinin yaşadıkları tüm sıkıntılara rağmen inançlarında hiçbir değişiklik olmayan idealist tipler olması, her iki eserin de kendinden önceki türlere bir eleştiri özelliği taşıması ve türlerin iç içe karıştırılarak işlenmesi tespit edilen benzerliklerdir.
Bu tespitler ışığında iki eser arasında vaka kuruluşu, kahraman tipolojisi, geçmiş ve eski edebiyatın eleştirisi, türlerin iç içe karıştırılması gibi yönlerden ortaklıkların görüldüğü söylenebilir. Bu benzerliklerin tesadüfen olmadığı açıktır. Ahmet Mithat, eserinde klasik bir çeviri yapmak yerine onu Osmanlı toplumuna uyarlamış ve kendi Don Kişot’unu oluşturmuştur. Fakat bunu yaparken Cervantes’in yolunu takip etmiş ve yukarıda bahsettiğimiz ortaklıklar ortaya çıkmıştır. Bu minvalde Ahmet Mithat’ın Çengi romanında, bilinçli bir tercih yaparak Cervantes’in ayak izlerini takip ettiğini ifade etmemiz mümkündür.