Olayları dönemin şartlarına göre değerlendirmek gerekiyor. Neden laik düzene gidildi? Çünkü; artık dinin ön planda tutulduğu bir dönem artık yoktu. Orta Çağ, dinin ön plana çıktığı bir dönemdi. Osmanlı Devleti de, o dönemlerde kârlı çıkmasını bildi, en güçlü devlet oldu, topraklarını genişletti. Sonraki süreçte akıl ön plana çıkmaya başladı ve dinin ön plana çıkmaya başladığı yapı etkisini giderek azalttı. Buradaki akıl, laikliği doğurdu. Akıldan kastım, batıdaki dini yapının sona ermesi ve bilimin ön plana çıkmaya başlaması. Dünyaya ayak uydurmadığın zaman, Orta Çağ'ın düşüncesini ön planda tuttuğun zaman, yerle bir olursun. Günümüz dünyası, laik düzeni ön planda tutar. Gününüz dünyası, millî olmayı savunur.
Laikliği dümdüz okumamak, geniş çerçeveden bakmak gerekir. İşte laiklik de, gününüz dünyasına ayak uydurmanın bir ürünü. Erken Cumhuriyet dönemini inceleyin, hatta günümüzü de inceleyin, "din elden gidiyor" düşüncesi üzerinden olaylar çıkmakta. Oysa devletin dini değil, toplumun dini olur, en azından günümüzde böyle. Fatih'lerin Kanuni'lerin döneminde olsa devletin dini olurdu, o zamanki şartlar bunu gerektiriyordu.
Günümüz dünyası, millî devlet olma söz konusu. Ya kendince modern şekilde ön plana çıkarsın, bilimde çığır açarsın ya da Orta Çağ düşüncenle yerle bir olursun. Günümüz şartları bunu gerektiriyor.