Ebû Muhammed ibni Hazm (904—1064) Emevîlerin son veziri olmak görevinin yanında gerçek bir tarihçi ve ilim adamıydı. Onun «Dinler ve Mezhepler Kitabı» mukayeseli din çalışmaları üzerinde yazılan ilk kitaptı. Bu eserde, muharrir, Ju- daizm, (Yahudilik), Hıristiyanlık, Zoroastrizm (Zer- düştlük) ve Müslümanlığın çeşitli mezheplerini karşılaştırıyordu. Bilgin bir Müslümanın Ortaçağ Hıristiyanlığı hakkındaki fikirlerini öğrenmek için bu eserden, şu satırları okumak kâfidir:
«İnsanoğlunun bâtıl inancının bizi tahrik etmesine lüzum yoktur. En kalabalık ve en medenî memleketler buna esir olmuştur... Hıristiyanların sayısı, ancak Allah’ın bileceği kadar çoktur. Bunlar ünlü filozoflar ve değerli hükümdarlarla iftihar edebilirler. Ama yine de üçün bir ve birin üç olduğuna inanırlar. Yani üçten biri baba, diğeri oğul, öbürü de ruhtur. . Baba oğuldur ve oğul değildir. îsâ Allah'tır ve Allah değildir. Mesih ezelden beri vardır, ama yine de yaratılmıştır. Bunların mezheplerinden biri Yarada'nın kırbaçlandığını, çarmıha gerildiğini ve kâinatın üç gün sahipsiz kaldığına inanır.»