17. Yüzyıl Felsefesi
Ahmet Cevizci17. Yüzyıl Felsefesi Gönderileri
17. Yüzyıl Felsefesi kitaplarını, 17. Yüzyıl Felsefesi sözleri ve alıntılarını, 17. Yüzyıl Felsefesi yazarlarını, 17. Yüzyıl Felsefesi yorumları ve incelemelerini 1000Kitap'ta bulabilirsiniz.
"Gördüğü olayların nedenini merak etmek, insan doğasına özgüdür; bazı insanlarda daha fazla, bazılarında daha az; fakat en azından bütün insanlar kendi iyi ve kötü talihlerinin nedenlerini bilmek arzusundadırlar."
Baruch Spinoza
İnsanların eylemlerinin çoğu zaman garip bir görünüm almasının nedeni de, eylemlerin hem insanların arzularına hem de dış nedenlere bağlı olmasıdır. Dış güçlerin kaçınılmaz olarak baskın çıktığını, insanın her daim acı ve ölüm tehdidiyle karşı karşıya bulunduğunu savunan Spinoza, "dış nedenlerin çok farklı şekillerde etkisi altında bulunduğumuzu ve karşıt rüzgarların harekete geçirdiği denizin dalgaları gibi, talihimizi ve kaderimizi bilmeden yüzüp durduğumuzu söyler.
Sayfa 349
Doğadaki nedensellikten bağımsız mutlak bir özgürlük düşüncesine, demek ki kesinlikle karşı olan Spinoza, insan için özgürlükten söz edilebilecekse eğer, bu özgürlüğün aklın faaliyetinden geçtiğini ifade eder. Gerçekten de ona göre, biz insanlar, sonlu ve sararlı varlıklar olduğumuz için, bütün eylemlerimizin nedeni ve sorumlusu olamayız. Bu yüzden, insan başlangıçta kendi dışındaki nedenlerin esiri olan bir köleden başka hiçbir şey değildir. Yani onun eylemleri kendi iradesinin tercihlerini yansıtmaktan çok, kendisini tehdit eden şeylere karşı olan korkularını ifade eder. İnsanın gücünün artmasını temsil eden sevincin, onun evrenin kör güçlerinin baskısı altında bulunan gücünün azalmasını ifade eden üzüntüden çok daha az rastlanan bir şey olmasının nedeni, Spinoza'ya göre budur.
Sayfa 349
Spinoza'nın ateist damgasını yemesine neden olan Tanrı'yla ilgili, geleneksel Tanrı tasavvurlarına tamamen aykırı olan radikal görüşü, panteizmi temele alınarak, öyleyse şu şekilde özetlenebilir. Tanrı'nın duyguları, plan ya da amaçları yoktur; dahası onun özgür bir iradesi de bulunmamaktadır. Tanrı, zihinsel olduğu kadar fiziksel bir varlık olup, dünyadan hiçbir şekilde ayrı değildir. Onun adalet veya iyilik benzeri birtakım asli ahlaki özellikleri bulunmamaktadır.
Sayfa 317
Spinoza'ya göre, Tanrı özgür bir neden olarak tanımlandığında, "özgür" sözcüğünün, insanın faaliyetleri için kullanıldığı zamanki anlama sahip olduğu düşünülmemelidir. Tanrı, özgür ve yaratıcı bir neden ya da yaratıcı olarak anlaşıldığı zaman, burada söz konusu olan karışıklık ve yanlış, "özgür" ve "isteyerek" sözcüklerini birbirine karıştırmaktan ve iki sözcüğün aynı anlama sahip olduğunu düşünmekten doğan bir karışıklıktır. Buna göre, insanın eyleminden özgür bir eylem diye söz ettiğimiz zaman, "özgür" eylemle, genel olarak "bilerek ve isteyerek yapılan bir eylemi anlatmak isteriz. Fakat Tanrı'yı, isteyerek ya da istemeye istemeye eyleyen bir varlık olarak tasvir etmek kesinlikle anlamsızdır. Tanrı zorunlulukla eylediği için, özgürce eyler ya da yaratır.
Sayfa 311
Baruch Spinoza
Bütün bunlardan hareketle, onun hayatının şiddet ve fanatizm temeli üzerinde kesişen münzevi, sessiz ve tefekküre adanmış bir hayat olduğunu söyleyebiliriz. O, işte bunu doğrularcasına, Tractatus de intellectus emendatione'nin ilk cümlesine "Deneyimlerim bana gündelik hayatta sık sık olup biten şeylerin boş ve yararsız olduğunu öğrettikten sonra...." diyerek başlamıştır. İşte bu yüzden, Spinoza felsefeyi boş ve yararsız olmayan şeylerin öğrenileceği veya keşfedileceği bir alan olarak görmüştür. Nitekim temel eseri Etika'nın son cümlesinde "Güzel olan her şey zordur ve ender bulunur" diye yazar.
Sayfa 290
Baruch Spinoza
Ölümü de hayatı gibi sessiz sedasız olur. Cemaatinden koparılmış, hiçbir toplum içinde yer almamış bir Musevi olarak Spinoza hep özgür ve yalnız yaşamış, onun hayatının hiçbir döneminde, şu ya da bu türden hiçbir bağı olmamıştır. O, bilinçli bir tavırla güçlendirmeye ve korumaya çalıştığı bu özgürlük ve yalnızlık içinde, kendini, saf akla dayanarak, kesinlikle nihai ve doğru olacağına inandığı bir felsefeyi kurma işine vermiştir.
Sayfa 289
Gerçekten de Spinoza, sadece on yedinci yüzyıl düşüncesinin değil, fakat bir bütün olarak düşünce tarihinin en etkili, ama bir o kadar şaşırtıcı ve paradokslarla dolu düşünürü olmuştur. Felsefede onunki gibi hem beğenilen hem de dışlanan çok az sayıda eser olmuştur. Gerçekten de onun eserleri, elbette başta Etika olmak üzere, hem hayranlık uyandırmış hem küçümsenmiş, hem iyi incelenmiş hem de görmezden gelinmiştir. Spinoza'nın kendisi de bir yandan bir bilge olarak yüceltilirken, bir yandan da kurulu düzeni ya da düşünceyi tehdit eden bir şeytan gibi dışlanmıştır. O, sözgelimi din alanında kimileri tarafından sinsi bir ateist, kimileri tarafından da derin bir mistik olarak görülmüştür. Yahudiler onu zavallı ve aciz bir isyankâr olarak görüp cemaatten aforoz ederken, pek çok insan da onun kafayı Tanrı'yla bozduğunu düşünmüştür. Aynı ikilik onun siyasal fikirleri için de geçerli olmak durumundadır. Gerçekten de o, aynı zamanda hem çok radikal, ilerici bir düşünür, hem de muhafazakâr biri olarak görülmüştür.
Sayfa 281
Spinoza daha da ileri gitti ve doğayla Tanrı'yı özdeşleştirirken, bütün bir varlık alanının, insanî veya fiziki, doğal veya ilahi, var olan her şeyin davranışını yöneten birkaç yasa tarafından açıklanması gerektiğini öne sürdü. Fakat evren adı verilen kapalı sistemin dışına epeyce bir süreden beri atılmış olan Tanrı'yı, sistemin içine çektiği için, hemen her tarafın gazabına uğradı.
Sayfa 280
Baruch Spinoza
Spinoza, ikinci olarak Descartes'ın Hıristiyanlığın geleneksel Tanrı'sına beslediği inancın, onun bilim ile dini hiçbir zaman uzlaştıramayacağı, bilimsel sonuçlar ile dinî hayatı hiçbir şekilde barıştıramayacağı anlamına geldiği kanaatindeydi. Onun bilim ile din, madde ile mana arasında gerçekleştirmiş olduğu uzlaşım, bütünüyle bilim ve madde üzerinde yoğunlaşmış, dini tamamen dışlamıştı.
Sayfa 280
Baruch Spinoza
Gerçekten de, o her şeyden önce Descartes'in insan ruhunun doğal düzenin bütünüyle dışında olduğu inancının saçma olduğu kanaatindeydi; dahası, söz konusu inancın ya da bakış açısının insan varlıklarının dünyadaki yerleri ve hayatlarını en iyi bir biçimde nasıl yaşayacakları konusunda bizlere nesnel ve sağlam bir kavrayış sağlamasının imkânsız olduğunu düşünüyordu.
Sayfa 280
Baruch Spinoza
İşte bu yüzden Spinoza, zihinle hayal gücü ve saf mantıksal düşünmeyle düşünceleri karmakarışık bir biçimde bir araya getirme arasında yaptığı ayrımı, felsefesinin vazgeçilmez temellerinden biri yaparken, hemen her alanda olağanüstü bir açıklık ve anlaşılırlık temin etmişti.
Sayfa 278
Baruch Spinoza
Sözgelimi Spinoza gündelik konuşmada geçen terimlerin kavrayış gücümüz, anlama yetimiz açısından çoğu zaman vazgeçilmez bir önem taşıdığını söyler. Bu, felsefe ve din açısından daha da büyük bir önem kazanır. O, bu bağlamda Tanrı kavramımız çoğunlukla antropomorfik bir Tanrı kavrayışı olduğunu, imgelerle antropomorfizmden vazgeçilmesi durumunda, "Tanrı" sözcüğünün, tektanrılı dinlerde söz konusu olan anlam ve çağrışımlarını yitirip, mümin için, geriye, kişisel olmayıp en yüksek derecede soyut olan bir Yaradan düşüncesi kalacağını ileri sürer. O, böylesi bir analiz ve sorgulamayı sadece Tanrı kavramı ve onunla ilgili hakikat için yapmamıştı Benzer bir analiz ve incelemeyi, doğa ve kendimizle ilgili hakikat, toplumun en yüksek ilkeleri, dinî hayatın özü ve iyi hayatın doğası için de gerçekleştirdi.
Sayfa 278