Sözler ve Alıntılar
Allah'ın varlığı ve zâtı işlenirken, hedef insandır. Çünkü bütün bunlar, insana tanıtılmaktadır. Hidâyetin, imanın, uyarının, müjdelemenin, hepsinin asıl amacı insandır. Bu bakımdan bütün bu konular, mutlak âlem dahi olsa, beşeri kavramlar, kategoriler ve anlayışlar çerçevesinde anlatılmaktadır ki, insanlar anlayabilsin. Amaç insan olunca, insan da olgusal âlemin bir parçası olarak yaratıldığına göre, Allah'ın zâtı, mutlak âlem, varlığı ise, epistemolojik bir boyut olarak mutlak âlemden aşkın âleme uzanmış ve olgusal alandaki insana ulaşmıştır. Bu demektir ki, İslâmi çerçevenin bilgisel temeli olarak Allah'a iman her üç âlemi kuşatan bir hakikat olarak bizi insana getirmekte ve Allah'ı tanıdıktan sonra, şimdi kendi benliğimizi tanıyabileceğimizi bize hatırlatmaktadır.
Sayfa 185Kitabı okudu
Bilgi-ahlâki davranış ilişkisinin Sokratçı anlayışı, Eflatun'un felsefesinde de devam etmiştir. Ahlâki zayıflığın, kötü davranışlara yol açabileceğini ilk defa Aristo savunmuş ve böylece bilgi-davranış ilişkisini temelde kabul etmesine rağmen, Sokrat'ın “Bilgili kişi, fazıletli kişidir” (adeta otomatik olarak)3 görüşüne karşı çıkmıştır. Ancak Aristo, düşünce sisteminin temel yapısı olan İlk Felsefe'sine (metafizik) şu cümle ile başlamaktadır: “Bütün insanlar tabii olarak (fıtraten) bilmek isterler”? Böylece insan fıtratı ile bilgi arasında bir ilişki kurulmuş oldu. Aristo'nun bu görüşü, aynı zamanda onun insanı, “düşünen hayvan” olarak tanımlaması ile de uyum içerisindedir. Zira düşünmek, insan fıtratının bir unsuru ise -ki, bu durumda insanın tanımına dahil edilmesi gerekir- bilgi elde etmek, ancak düşünmekle mümkün olduğuna göre, bilginin de insan fıtratı ile doğrudan ilgili olması gerekir.
Sayfa 16Kitabı okudu
Bence “hakka'l-yakin” derecesine çıkmamış bir imani bilgi, çok eksiktir; çünkü iman bilgisi temelde yaşantı ile gelmesi gereken zihinsel bir birikimdir ve bu bilginin yaşantısı duyusal düzeyde kalır da duygusal düzeyde zihne intikal ettirilmezse, çok kuru ve hatta birçok kere etkisiz kalır. Bu açıdan İslâm medeniyetinin en başarılı okulu, hiç şüphesiz ki, tasavvuftur. Fakat bizdeki tasavvuf ne yazık ki, imanı sadece duygusal bir mistik tecrübeye indirgemiş ve ne yazık ki, aynı zamanda zihinsel bir yaşantı haline getirememiştir. Halbuki imâni bilgi, hem duyular, hem de duygurlar tecrübesi ile birlikte verilen algısal verilerin bütünü ile zihinde düşünsel işleme tabi tutularak irade ve cüz'i ihtiyârinin (seçenek) tahakkuk etmesi ile oluşan aşkın bir bilgidir. Aşkın bilgidir; çünkü vahyin yol göstermesi olmazsa, ne duyular, ne de duygular tecrübesi bize bu bilgiyi vermezler. Bunların verebilecekleri tek şey, saf, içeriksiz fakat çok zevk verici bir mistik yaşantıdır. O halde iman, gerçekten yaşayarak elde edilen bir aşkın bilgi düzeyine ulaşırsa, sadece bir zevk olarak kalmaz; aynı zamanda o bilginin gereğini âleme yansıtma işlevine başlar. Böylece mü'min, kendini yeryüzünü imarla görevli bilir.
Şeytanın tuzakları ve hileleri, benliğimizin arzu ve emelleri ile birleşince kötülük eğilimi, adeta dayanılmaz bir duruma gelir. Bu durum, tamamıyla duygusal bir durumdur. Bundan kurtulmanın en emin yolu, akıl ile duyguları dizginlemek ise de aklın devreye girebilmesi için aksi yönde bazı duyguların da harekete geçirilmesi şarttır. Bu yüzden
Sayfa 221Kitabı okudu
En genel anlamda Kur'ân, Bilginin sadece Allah'a ait olduğunu vurgular ve böylece birkaç ayette “Allah bilir, siz bilmezsiniz” (2/Bakara, 216, 232; 3/Âl-i İmrân, 66; 24/Nur, 19) diyerek Allah'ın mutlak bilgisi karşısında bizim bilgimizin göreceliğini ifade eder. Zira Allah, gizli, açık her şeyi bilir; göklerde ve yerlerde olan her şeyden haberdardır; O, hem gaybı, hem de şehadeti bilir (2/Bakara, 77, 235,255; A/Nisa, 63; 5/Mâide, 97, 99; 6/En'am, 59, 60; 9/Tevbe, 78; 10/Yunus, 18; 11/Hüd, 6; 16/Nahl, 19; 27/Neml, 65; 33/Ahzab,51;47/Muhammed, 19; 49/Hucurât, 16; vs). İnsana bilmediğini (vahiyle) öğreten de O'dur. (96/Alak, 9). Ayrıca Allah bilgisiyle her şeyi kuşatmıştır. (6/En'âm, 80; 7/Arâf, 19; 40/Mü'min, 7; 65/Talak, 12). Gerçek bilgi ise, Allah'a aittir “inneme'l-ilmu indallah“ (67/Mülk, 26). “Her bilenin üstünde daha iyi bilen biri vardır” (12/Yusuf, 76). Bilenlerin en üstünü ise, Mutlak Bilgin, “alim” olan Allah'tır. Bütün bu bilgi belirlemeleri, Aydın Bilgi dediğimiz vahiyle aydınlanmış bilginin nitelikleridir. Bunlardan somut ahlâki ilkelere geçişler de Kur'ân'da zikredilmiştir: “Bilmediğin bir şeyin ardına düşme” (17/isrâ, 36); diğer bir deyişle “hakkında bilgin olmayan şeyleri yol gösterici olarak seçme.” Yine Hz. Nüuh'a hitâben şöyle denmektedir: “Bik mediğin bir şeyi benden isteme” (11/Hud, 46).
Sayfa 44Kitabı okudu
İslam felsefesi, İslami çerçeve içerisinde geliştirilen kuramlar, görüşler ve sistemlerin bulunduğu düşünce birikimidir.
Sayfa 72Kitabı okudu
Görülüyor ki, bu dünyada olan insana, seçmesi için sadece iki seçenek verilmiştir; ve insana bu seçmesini yapması için de sadece bir fırsat verilmiştir. Çünkü hayat birdir, bir daha tekrar edilemez. Birinci seçenek, kazanma, ya da Kur'ân'ın deyimiyle “felâh”dır. (bkz. 23/Mu'minün, 1; 87/A'lâ, 14; 91/Şems, 9; 5/Mâide, 35; 100; 10/Yunus, 17; 16/Nahl, 116; 2/Bakara, 5; 58/Mücadele, 22; vs.). İkincisi ise, kaybetme veya yine Kur'ân'ın deyimiyle “hüsran”dır. (bkz. 22/Hac, 11; 39/Zumer, 15 ve 63; 3/Âl-i İmrân, 85; 4/Nisâ, 119, 42/Şürâ, 45; vs.) Kazanmakla kaybetmek, yani felahla hüsran arasındaki fark ölçülemeyecek kadar büyüktür; hatta sonsuzdur diyebiliriz. Diğer bazı durumlarda kazanmakla kaybetmek arasında, sonuç açısından pek o kadar önemli bir fark olmayabilir. Kazanmakla kaybetmek arasındaki bu sonsuz uçurumu, neyi kazandığımızı ve neyi kaybettiğimizi belirtmekle daha iyi ve daha belirgin bir şekilde ifade edebiliriz. Yalnız önce şunu belirtelim ki, bu iki durum arasındaki farkı kavramak, insana verilen “emanet“in önemini idrâk etmeye bağlıdır. (33/Ahzâb, 72) Zaten insanlığın bu ezeli muamması altında ezilen filozofun en derin sorusu, bu kazanma ve kaybetme ile ilgili olan “ne” sorusudur. İşte her insan gibi Müslüman filozof da bu “ne” ile meşgul olmaktadır. O halde varoluş sonucunda “ne” kazanılacaktır; ve “ne” kaybedilecektir? Sonuç ise “ölüm” olduğuna göre, kazanılan ve kaybedilen sonsuz bir “felâh” ya da “hüsran”dır.
İşte felsefenin en temel sorunlarindan biri olan felah ve hüsranın keyfiyeti, İslam felsefesinin en önemli meselesi olmalıdı.
Sayfa 56Kitabı okudu