Cemalnur Sargut gerçekten güzel derleme yapıyor. Diğer kitaplarıyla benzer şekilde temellendirilmiş. Hızlı okunuyor ama kendi içinde hep tekrar etmiş sanki sürekli aynı sözlerden faydalanılmış gibi olmuş. Anlatım dili çok sade değil bu sefer anlamak vakit alıyor.
Derler ki: "Yolumuz dört şey üzerine kurulmuştur. Bunlar; az yemek, az konuşmak, az uyumak ve uzlettir."
Ey mümin! Bu inceliklere dikkat et. Desinler için, komşu ayıplar diye âdet hâlinde kestiğin kurbandan hiçbir ecir alamadığın gibi, işin zevkine varılmadan mevsimlik elbise giyer çıkarır gibi, bir ay Ramazan'da ikindiye kadar uyuyarak oruç tutup, daha doğrusu orucu uykuya tutturup, bayram gelse de tekrar menhiyyâta (yasaklanan şeylere) başlasam diye dört gözle bayramı bekleyerek tutulan oruçtan da hiçbir ecir alamazsın.
Allah'ın evi îmandır. Bu evin sınırı kıble tarafından (yani güneyden) namaz, kuzeyden oruç, batıdan gizli verilen sadaka, doğudan ise hacdır. Böyle bir evin oturanı ise, hiç kuşkusuz mutludur.
(İbn Arabî, Fütûhat-ı Mekkiyye)
İmdi, Ey mümin! Bu inceliklere dikkat et. Desinler için, komşu ayıplar diye âdet hâlinde kestiğin kurbandan hiçbir ecir alamadığın gibi, işin zevkine varılmadan mevsimlik elbise giyer çıkarır gibi, bir ay Ramazan'da ikindiye kadar uyuyarak oruç tutup, daha doğrusu orucu uykuya tutturup, bayram gelse de tekrar menhiyyâta (yasaklanan şeylere) başlasam diye dört gözle bayramı bekleyerek tutulan oruçtan da hiçbir ecir alamazsın.
Şunu bilmek lâzımdır ki, bütün ibâdet zâhirde âzânın islâhı, bâtında da Hakk'a vuslat içindir. O da ancak tekâmül-i ahlâk ile olur.
Ramazan orucuyla Allah'ın ihtiyaçsızlık sıfatını giyen kişi ahlâk-ı Muhammedî ile süslenirse, kişide ilâhî feyz zuhura gelir. Her şeyin hakikatini görür. Bu bayramın zuhur etmesidir. Altı tekbir ile kılınan iki rekât namazdır.
Zâhirde âzânın orucu şöyledir:
Gözün orucu: Gafletten men olunmasıdır.
Dilin orucu: Yalandan, gıybetten kendisini imsak etmesidir.
Kulağın orucu: Menâhî (yasaklanan) şeyler işitmekten kendisini muhafaza etmesidir.
Nefsin orucu: Hırs ve şehvetten kendisini korumasıdır.
Kalbin orucu: Ahiret lezzet ve nimetlerine dahi tama' etmek, naime (nimete/refaha) değil, mün'ime (nimeti verene) kavuşmaya çalışmaktır.
Sırrın orucu: Hak'tan gayrısını görmemektir.
Hülâsa, bâtındaki orucun hitâbı kalbe, ruha, sırradır.
İşte bu sırlara vâkıf olup, bu zevkleri tadarak oruç tutanın iftarda müşâhedesi Hak olur. Ona işâreten Fahr-i Âlem Efendimiz, "İftar zamanında müminin hâl-i refahı ne hoş olur." buyurmuşlardır.
Mesela, dili ile gönül kıran kimse, günlerce aç, susuz kalsa hakikatte oruç tutmamıştır.
Hayır yapmak imkânları varken, insanlara iyilikle koşmak fırsatları bulunurken, "Bana ne?" diye yaşayan kimse, ölünceye kadar aç ve susuz kalsa hakîkatte oruç tutamamıştır.
İftarında zengine rağbet edip, fakiri hor görerek ayrı şekilde sofra kuran kimse, elindeki tesbihini devire devire çekerek günlerce aç kalsa yine hakîkatte oruç tutmamıştır.
Buna binâendir ki, Aziz Peygamberimiz, "Rubbe sâimin hazzübü min sıyâmihi el-cu'u vel'atş" buyurmuşlardır. Mânâsı: "Birçok oruç tutan insanlar vardır ki, bu zavallıların alacakları ecir, aç ve susuz kalmaktan ibârettir.
Yemekten ve içmekten uzak kalmak suretiyle tutulan oruç, çocukların ve kocakarıların işidir. Orucun melce (sığınacak yer), meşrep (mizaç/huy) ve mehrepten (kaçıp sığınılacak yer) uzak olması lâzım gelir. Nitekim Hak Teâlâ buyurur: "Biz onları yemek yemez birer ceset kılmadık." (Enbiyâ, 8)
"Ben oruçluyum!" diyen bir kimse aslında, “Ey benimle kavga etmek isteyen, bana söven kişi! Ben senin yaptığın şeylerden uzak durup, onları yapmayanım, ben terk edenim." (ene târikun) demektedir.
Oruç sadece yemek-içmek ve cinsel ilişkiden uzak durmak anlamında terk değildir; zâhirî-bâtınî her türlü kötü davranış ve düşünceden uzak durma anlamında da umumî bir terktir. Oruçluya kavga etme, kızma, kötü söz söyleme gibi davranışlar yasaklandığı için de oruç bir terktir ve selbî (olumsuzlayan) bir sıfattır.
Bir varlığın sevinç ve mutluluğunu sağlayan yalnız Allah'tır. Orucunu açarak nefsini sevindiren de Hakk'ın bu özelliğini giyinmiş demektir. Bu yüzden oruçlu orucundan da, iftarından da mutlu olur.