Bəyaz gecələrdən sonra Dostoyevskidən ikinci kitab oldu oxuduğum. İki kitabın obrazları sanki eyni idi. Hər iki əsas obraz. Bu qədər gec oxumağıma səbəb kitabın mövzusu və ya sıxıcılığı deyildi, bəzi işlərim imkan vermirdi mütaliəmə.
Kitab bir yerdən sonra məni açığı boğdu, çünki heç bir dəyişiklik olmayan məktublar bitmək bilmirdi. Belə düşünürəm ki, aşağı təbəqə insanların həyat tərzini, çətinliklərini əks etdirən bir kitab olduğu üşün insanlara yaxın gəlir. Amma elə bu kasıblığın bitməməsi yordu məni.
Həyatımda baş verən bəzi dəyişikliklərlə bağlantısı olan bir kitab olduğu üçün mənə təsir etdi. Başqa vaxt oxusam bəlkə də Dostoyevski yazıb və hər kəs bəyənib təzyiqi və düşüncəsi ilə yalandan bəzəkli cümlələr yazardım. Məni çəkən tərəfi həyatımla bir oxşarlıq tapıb da sonunun necə bitəcəyi oldu.
Bəzən mən də bir nöqsan olduğunu düşünürəm. Çünki hər kəsin sevdiyi kitablar mən də heç bir təsir bağışlamır.
"...ama siz karşıma çıkınca, siz karanlık hayatımı aydınlattınız kalbimi ve ruhumu aydınlattınız ve ben ruhsal huzur bularak diğerlerinden daha kötü olmadığımı anladım.
"Ah, Varenka, “İsa aşkına” dendiğini duymak ve yanından geçmek, hiçbir şey vermeyip, “Tanrı versin,” demek çok acı verici bir şey. Bazı “İsa aşkına”ların etkisi olmuyor."
Fyodor Mihayloviç Dostoyevski...
Ne yazsam, ne şekilde övsem, hakkını nasıl versem bilemiyorum ki! Bilemiyorum ama, ruhumda yaralar açan, okurken hayata sitem ettiren, yoksulluğu, yalnızlığı, ezilmişliği, göz ardı edilmişliği bu kadar güzel anlatan, samimiyetle işleyen "İnsancıklar" için naçizane bir kaç satır yazmasam kendimi eksik
"...kimseye yük olmamak bir ahlak dersidir; ben kimseye yük olmuyorum! Ben kendi ekmeğimi kazanıp yiyorum; doğru, kuru bir parça ekmek, hatta kararmış ekmek; ama çalışarak kazanılmış, yasal ve hile hurda yapmadan elde edilmiş bir ekmek."
"Zaten dünyanın düzeni bu, canım, hepimiz birbirimize hava atıyoruz, hepimiz birini azarlıyoruz. Bu tedbir olmasa dünya ayakta kalmaz, düzen diye bir şey olmazdı."
Bazen öyle dakikalar oluyor ki tek başıma kalmaktan, tek başıma hüzünlenip tek başıma kesintisiz kederlenmekten mutlu oluyorum ve böyle hallerim gitgide sıklaşıyor artık. Hatıralarımın açıklanamayan bir yanı var, beni dizginsizce çekiyor, öyle güçlü çekiyor ki birkaç saat çevremdeki her şeye karşı duygusuz kalıp her şeyi, gerçek her şeyi unutuyorum. Ve bugün yaşadığım her şey, acı olsun, kederli olsun, tatlı olsun, her şey bana geçmişimdeki benzer bir şeyi, genellikle de çocukluğumda, çocukluğumun altın çağlarında olan bir şeyi hatırlatıyor. Ama bu tür anlardan sonra fenalaşıyorum. Biraz güçsüzleşiyorum, hayalperestliğim yıpratıyor beni, sağlığım da zaten gitgide kötüleşiyor.