TANPINAR ve ULYSSES
Ferit Edgü
1960 yılıydı. Tanpınar, Rockefeller bursuyla gelmişti Paris’e. Gelir gelmez de hemen “Montparnasse Türkleri”ni bulmak için Cafe Select’e uğramıştı. Resim sanatını, ressamları çok severdi. (Benim kuşağımdan önce, resim sanatı üzerine en çok yazan şair, yazar odur.) Select’in “müdavimleri” arasında yerli yabancı, ünlü ünsüz, sayısız
Ulysses’in Dayandığı Zemin
Kitabın nasıl bir seyir izleyeceği 1914'te Joyce için de bilinmezdi. Uzun süreceğini bildiği bu eser için işe koyulduğunda emin olduğu tek şey ruhun zafere kavuşacağıydı. Dublin ve Trieste'nin önemsiz, sıradan kişileri kitaba hizmet etsin diye kayda geçirilmeliydi. Joyce, ürettiği sanatta hayatın baskın notaları dediği talihsizlik ve öfkeyi aştı: İnsanlık adına, komedi üslubundan faydalanıp, kendi saygısını ortaya koydu, zulüm ve korkuyu reddetti.
Sayfa 438
Ulysses
… sadece karakterler üzerine değil, kişiler arası alışverişlerin araçları, bireysel psikolojinin ve kişisel gereksinimin dışında kalan her şeyin üzerine bir kitap…
PDF
… Ulysses, hiçbirşey söylemiyor ve hiçbirşeyi ele vermiyorsun, ancak bizlerin imanımızı gevretiyorsun.
Sayfa 56 - PDF
Kişi şu yanlış düşünceye yönelmemeli: Joyce'un anlaşılmazlığı, onun korkunç derecedeki soğukluğundan ve 'tanrı yoksunu' bir dünyayı açıklaması gibi nedenlerden kaynaklanmaz ve kitabından en küçük bir rahatlık bile duyulamaz yargısı da doğru değildir. Garip görünse bile, doğru olan, Ulysses'in dünyasının, dinsel doğum yerlerinin karanlığına umutsuzca bağlı kalmış insanların dünyalarından daha iyi olduğudur.
Sayfa 40 - PDF
Güzellik ve anlam ölçütlerinin yokedilişiyle, Ulysses harikalar yaratır. Kanıksanmış duygularımızı aşağılar, anlayış ve hoşnutluk umutlarımızı düşkırıklığına uğratır, tüm bileşimlere (sentez) burnunu sokar.
Sayfa 36 - PDF
Tam olarak böyle
Ulysses bana sırtını döner. İşbirlikçi değildir, bitimsiz ezgisini sonsuzcasına yinelemek ister boğuntuya dek -bildiğim bir melodi- ve ussal yapısı, duyumsal algılamaya indirgenmiş ve bedensel eylem için bağlanmış olan gangliyonlarını (sinirsel bağlantılarını) sonsuza uzatmak ister.
Sayfa 31 - PDF
Kimse okurun burnunu kendi budalalığına sürtmemeli bunca, ancak tam da bunu yapmakta Ulysses.
Sayfa 28 - PDF
Efsane başlangıç
Yazgıya karşı gelinemiyorsa, onu tanımlamak, yapay zırhlarından, gizlerinden soyup da gözler önüne sermek: İşte bunu başarabilmeliydi en azından. Umut, korku, sevinç ve bunların nice büyük rakamlara ulaşan paydalarının boşunalığı çıkmalıydı ortaya. Bir araç, belki bir bıçak gerekliydi eti kemiğinden sıyırmak için; bu bıçak da diliydi Joyce'un - bütün dilleri kuşatan ve yadsıyan dili...
Sayfa 19 - PDF
En başta şunun bilincine varmıştı Joyce... Kimse kimseleri görmüyor ve tanımıyordu gerçekte, kendi kendini bile.
Sayfa 18 - PDF
… doğru olsun olmasın tüm gününü tüm hayatını dolduruyor işte her zaman düşünecek birşeyin oluyor nereye baksan onu görüyorsun sanki yepyeni bir dünya gibi …
Sayfa 727
Ay ile kadın arasında hangi özel benzerlikler var gibi görünüyordu ona?
Bu dünyanın birbirini izleyen kuşaklarından önce gelmesi ve onların ölümlerinden sonra da hayatta olması: gece vaktinin hâkimi olması: uydusal bağımlılığı: ışıltılı aksi: tüm evrelerinin altında değişmez olması, muayyen zamanları gelince yükselmesi ve batması, büyümesi ve küçülmesi: yüzünün metazori değişmezliği: evet ya da hayır diye cevaplanamayan sorgulamalara verdiği belirsiz cevaplar: med ve cezir eden sular üzerindeki kudreti: âşık etme, hayatiyeti kaybettirme, güzelliğe büründürme, deli etme, suça teşvik ve yardım etme kuvveti: çehresinin o sakin akıl sır erdirilmezliği: iyice yakına geldiği zamanki ışıl ışıl parlayan izole olmuş dominant amansız dehşeti: fırtına ve sessizlik alametleri: ışığının, hareketinin ve varlığının uyarıcı etkisi: kraterlerinin, çorak denizlerinin, sessizliğinin ihtar ediciliği: gözle görülebilir olduğu zamanlarda, ihtişamı: gözle görülemez olduğu zamanlarda, cazibesi.
Sayfa 673
İnsan bütünlüğünün ayrılmaz parçaları olan, insanların kanunları tarafından değil de doğanın kanunları tarafından dayatılmış olan genel koşullar değişmeyecekti; besin malzemesi tedarikinin devamını sağlamak için yoketmenin gerekliği; ayrı bir varoluşun nihai işlevlerinin acılı karakteri, doğumun ve ölümün ızdırapları: primatların ve (özellikle) insan dişilerinin ergenlik çağından menopoza dek süren monoton menstrüasyonu; kaçınılmaz deniz, maden ve fabrika kazaları: kimi pek ağrılı hastalıklar ve bunların yol açtığı cerrahi operasyonlar, doğuştan delilik ve ırsi suça yatkınlık, nüfus kırıcı salgın hastalıklar: dehşet hissini insan zihniyetinin temeli haline getiren katastrofik doğal afetler: merkez üssü yüksek nüfus yoğunluklu bölgelere tekabül eden sismik sarsıntılar: hayati büyümenin, bebeklikten olgunluğa ve çöküşe kadar sarsıntılar ve metamorfozlardan geçen gerçeği.
Sayfa 669