Ey dost..
Ey dost! İşte önünde taşıp duran nurdan vâridat kanalları ve olukları.. asânı omuzuna al ve ruh ufkunun doğusuna doğru bir seyyah edasıyla çık yola.. nurun ilk kaynaklarını aramaya... Bakarsın “fetih” zamanına bir menfez aralanır da oradan giriverirsin zaman aralığına..
Tanrıda ve Emekte Ortaklık
Şeyh Bedrettin İsyanı: Esir edilmiş, Hristiyan kale dizdarının kızı ve Doğu Romalılar'a ait olan Simavna kalesini zapt eden Osmanlı Gazisi... Bu ikilinin evliliği sonucu dünyaya gelen, İsrailoğlu Bedrettin... Babası Müslüman, annesi ise Ortodoks Hristiyan olan Bedrettin, içinde büyüdüğü kozmopolit atmosferde daha küçük yaşta zekasıyla parıltı saçıyordu. Kısa sürede alimlerin dikkatini çekti ve ilim yaşamına atıldı. Konya, Kahire ve Erdebil'de yıllar boyunca eğitim aldı. Bu sırada Azerbaycan'da oldukça popüler olan Hurûfîlik akımıyla tanıştı ve ileride yazacağı "Varidat" adlı eserinde tüm çıplaklığıyla ortaya koyacağı Panteist bir vizyon kazandı. Hurufi panteizmi, yaratan ve yaratılanın birbirinden ayrı olmadığını, tanrının, doğanın ve insanın iç içe bir bütün olduğunu ifade eden argümanları ile meşhurdu. Bu bütünlük hissi genç Bedrettin'in yüreğini müthiş bir eşitlikçilik tutkusuyla kavuracaktı. Balkanlar'a dönüş yolunda Bedrettin, yerel Kalenderi ve Babai dervişleriyle dostluklar kurarak Batı Anadolu'da popüler bir figüre dönüştü. (Tezuka Manga Dergisi Sayı 1 Yıl 2022 Sayfa 53)
"Akıl ermez erenlerin virdine"
"...Vâridât gibi özellikle Cumhuriyet Türkiye’sinde -sağ-sol; İslâmcılık-Batıcılık-Türkçülük gibi- ideolojik popüler söylemlerin bir tür metinsel dayanağını oluşturan başka bir tasavvuf eseri yoktur. Bunun -genel planda- üç tür sebebi olduğu ileri sürülebilir: Birincisi, tasavvuf literatürünün -bir genelleme içerse bile- bilimsel açıdan eklektik, disiplinlerarası ve bu yüzden farklı yorumlara her zaman açık bir içeriğe sahip olması; ikincisi, -daha özelde- Vâridât metninin literatürel özelliği ile alakalıdır. Yani eserin bir vâridler derlemesi olması dikkate alındığında, vâridlerin sûfî müşâhede bilgisinin aktarımında doğrudanlığı, bu nedenle gizemli bir forma bürünmesi vâridât türü metinlere yönelik farklı yorumsama faaliyetlerine kapı aralamıştır. Üçüncüsü metnin doktriner yapısıyla irtibatlıdır. Vahdet-i vücûd teorisi zemininde yükselmesi söz konusu olduğunda, şeriat-hakikat çatışmasının neredeyse çoğu vâridde yoğun gözlendiği metin, tartışmaların odağında kalan bir kitap haline gelmiştir. Dördüncüsü ise, müellifin tarihsel kimliği ile doğrudan ilgilidir. Osmanlı saltanatına ve düzenine isyanından ve/veya isyana bulaşmadığından dolayı haksız yere idam edilen ilk şeyh olması, onun sosyal rolü hakkında pek çok farklı nitelemeleri beraberinde getirmiştir..."
Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt 16, Sayı 31-32, 2018, Sayfa 234
Semih Ceyhan - Muhammed Akif Koç
Masrafın taklîli (azaltılması) başlıca bir vâridât (gelir) dir.
Ali Emîrî Efendi, Ezhâr-ı Hakîkat
Şeyh Bedreddin'in asılmadan önce son sözleri
Asılmadan önce "Son sözün nedir?" diye sordular.
Bedreddin: Adaletin olmadığı yerde yeryüzü zindan, ne devlet vardır, ne sultan, ne din kalır ne de iman. Ben de bu ortam içinde halimce bir Bedreddinem, dedi.⁶³
63 Elyazma Varidât, 35/b.
Alıntı, Baki Yaşa Altınok'un, Şeyh Bedreddin ve Varidât adlı eserinin 30. sayfasından alınmıştır.
Kardeşim lise sınavına hazırlanıyor bu sene. Denemelerde 2-3 yanlışı çıkıyor ve bunlardan biri genelde din kültüründen. Okuldaki ders ortalaması da diğer derslere göre düşük kalınca proje ödevini din kültüründen almış. Vâridât'ı okuyup özetleyecekmiş. Kendisi tercih etmiş değil ama kitap bir şekilde ulaşmış ona. Alternatiflerini düşününce son derece iyi bir karar çünkü hem vahdeti vücud felsefesini hem de atalarının, dedelerinin kimler olduğunu bilip tanımasını önemsiyorum. Aslında din kültürü ve tarihi bilgisi hiç de zayıf değildir. Ben bunları 4 yaşından beri anlatıyorum ona. Birkaç hafta öncesine kadar dikkatini pek çekebilmiş değildim ama kendi gözleriyle gördükleri sonrası etkilenmişe benziyor. Felsefeye merak salmış durumda. Daha yeni, Camus'un Yabancı'sını bitirdi. Bakalım zaman içinde nereye evrilecek düşünceleri.