Bilge Kağan, Kül Tegin, Tonyukuk (Vezir)
Gök-Türk'ler her ne kadar barış teklif ettilerse de vahşi kalplidirler. Bilge Kağan dost canlısı insanları seven bir karaktere sahip olsa da onun emrindeki Kül Tegin cesurdur ve mükemmel savaşçılıkta önünde kimse yoktur. Tonyukuk planlama ve strateji üretiminde çok bilgilidir ve kuvvetli artırmaktadır. Üçlü kalplerini birleştirip hareket ederler.
-Çin hükümdarı Chang Yüe
"Dünyanın Mukaddes Hükümdarı"
Gök Türk kağanları da diğer Türk devletlerinin hükümdarları gibi
unvanlar almışlardı. Bunlar, “Büyük Kağan, Kutlug, Beğçor, Yüce
Gökten Almış, Tanrıya Benzer, Gök Yaratmış, Türk Bilge Kağan,
Gökte Doğmuş, Gök Türklerin ve Dünyanın Mukaddes Hükümdarı”
idi. (Kül Tegin Yazıtı, doğu 9.-10., 25., Bilge Kağan Yazıtı, doğu 21., kuzey, 7., 8. satırlar)
Sayfa 37Kitabı okudu
Bilge Kağan
683 yılında doğan Bilge, kendisinden önceki devlet adamları gibi Çin esareti görmediği için şanslı idi. 691 'de babası öldüğünde yaşı çok küçük olduğu için kağan olamadı. Ancak, 697'de Tarduş halkı üzerine Şad tayin edildi. Bölgesi Al tay Dağları'nın güney eteklerinin batısında, İrtiş ırmağı civarıydı. 716 yılına kadar doğuda Sarı
Sayfa 167Kitabı okudu
572 yılında Mukan Kağan'a yapıldığı gibi Kül Tegin'e de büyük bir cenaze töreni düzenlendiği anlaşılmaktadır ( 1 Kasım 731). Kül Tegin için bir anıt dikilecekti. Bilge'nin sözleri yazıta Yollug Tegin tarafından oyma suretiyle yazıldı. Çin'den en iyi sanatçılar ve ustalar getirilmiş, olağanüstü güzel bir türbe inşa ettirilmişti. Ressam ve heykeltıraşlara içi süslettirildiği gibi, heykeller de konmuştu. Bilge yazdırttığı kitabeyi Gök Türklerin merkezine yakın ve kolay erişilebilir bir mevki olduğundan bulundukları merkezde bir yere diktirmişti. Çin imparatoru yazıta kendi sözlerinin ayrılarak yazılması, türbenin dikilmesi ve sair işler için çok kabiliyetli altı usta göndermişti. Oyma suretiyle işlenen yazılar ve türbe ile heykelleri ipek gibi temiz, zarif olmuştu. Daha önce Gök Türk ülkesinde böyle güzel yazılar ve eserler olmadığı için Bilge'nin bunları gördüğünde, hele de kardeşinin savaş tasvirleriyle karşılaştığında hüzünle karışık hayranlığını gizleyemediği bildirilmektedir. Bilge Kağan artık yalnızdı. 697 yılından beri devlet yönetiminde ve savaş meydanlarında omuz omuza çarpıştığı Kül Tegin ve Tonyukuk artık yoktu. Zaten Orta Asya'da ona karşı duracak herhangi bir güç de kalmamıştı. Sadece, 733 yılında Tatabı halkı Kıtanlardan ayrılmıştı. Herhalde başkaldıracaklardı. Onların General Ku kumandasındaki kırk bin kişilik ordularını Töngker Dağı'nda mağlup eden Bilge Kağan, otuz bin askerini öldürdü. Bu arada, büyük oğlu hastalanıp ölünce General Ku'yu balbal olarak dikti.
Balbalların niye dikildiğini en iyi açıklayan Çince tarihi kaynaklardır. Ölen kişinin sağlığında öldürdüğü düşman sayısı kadar balbal dikilir diye ifade vardır. En çok balbal gördüğüm kadarıyla Bilge Kağan, Kül Tegin ve Tonyukuk anıt alanlarında dikilmiştir. Bundan başka da mesela Ongi'de, Şatır Çuluu'da çok fazla balbal ile karşılaşıyoruz. Ancak balbalları insan veya hayvan formlu heykellerden ayırmak gerekir. Heykellere de bazen balbal denilir ki bu kesinlikle doğru değildir. Balbalların üstünde herhangi bir şekil, yazı veya damga bulunmaz.
Sayfa 113 - Yeditepe YayıneviKitabı okudu
Kül Tegin ve Bilge Kağan anıtlarındaki edebi dil yerine daha ziyade halk dili ile yazılmış olan Bilge Tonyukuk anında kelimenin halk ağzındaki biçimi kullanılmıştır diye düşünülebilir.
Sayfa 109Kitabı okudu
Bilge Kağan dostça insanları seven bir yapıya sahipti. Maiyetindekileri iyi yönetiyordu. Fakat Kül Tegin mükemmel bir savaşçı, iyi bir komutan idi. Tonyukuk ise çok cesur, yaşlı bilgili, tecrübeli olup, varlığı Çin için önemli büyük bir tehlikeydi.
Herkese Çinli Prenses var bize yok!
Bilge Kağan, resmi bir ziyafet düzenlemiş, hatunu, Tonyukuk ve Kül Tegin ile birlikte diğer devlet adamları ile çadırın içinde daire biçiminde oturuyordu; Çinli elçi Yüan Chen袁振’ı karşıladığında derhal evlilik meselelerini gündeme getirdi. Bu konuda oyalandığını düşünüyordu. Çinli elçi Yüan Chen’a “Tibetliler吐蕃 köpek neslinden gelmeler, T’ang