Biz Tonyukuk alanını ziyaret ederken gelen bir Moğol sanki hiç kimse yokmuş gibi duasını yaptı, ayrılırken bir selam verdi ve geldiği gibi sisler içinde kaybolup gitti.
Bilge bir devlet adamı olan Tonyukuk, kendi adına dikilen anıtlarda, yine kendi ağzından Doğu Göktürk Devleti'nin kuruluşuna, kendi hayatına dair bilgileri aktarıyor. Anıt alandaki üzerinde yazıtların bulunduğu iki taşın çevresinde arkeolojik kalıntılar yer alıyor.
Tonyukuk alanında Birinci Taş olarak anılan anıt üzerindeki yazılar sağlam, yer yer küçük döküntüler dışında, bu yazı rahatça okunabilecek durumda. Taşın dört yüzündeki yazıtların okunması sürecinde yine Radloff ve Thomsen arasında yarış var. İkinci Taş, birincisine göre daha yıpranmış durumda. Yazıların bir kısmı tamamen kaybolmuş, kalan yazıtlar ise belli belirsiz.
Ulanbatur'a çok yakın olmasına rağmen anıt alanında kimsesizlik var. Doğu Göktürk Devleti'nin bilge veziri Tonyukuk bin üç yüz yıl öncesinden sesleniyor, sonsuzluğa uzanıp giden anıt mezar taşında.
" Kızıl kanımı akıtıp kara terimi dökerek hizmet ettim. Tanrının lütfuyla bu Türk halkının arasına silahlı düşman sokmadım. Başarılı olduğumuz için devlet devlet oldu, halk da halk oldu. Ben yaşlandım, kocadım. Herhangi bir ülkede, hakanlıkta, halkın başında benim gibi (bir vezir) varsa ne gibi dertleri olacaktı ki? Türk Bilge Kağan döneminde bunları yazdırttım. Ben Bilge Tonyukuk. "
Sayfa 87
Bilge Kağan, Kül Tegin, Tonyukuk (Vezir)
Gök-Türk'ler her ne kadar barış teklif ettilerse de vahşi kalplidirler. Bilge Kağan dost canlısı insanları seven bir karaktere sahip olsa da onun emrindeki Kül Tegin cesurdur ve mükemmel savaşçılıkta önünde kimse yoktur. Tonyukuk planlama ve strateji üretiminde çok bilgilidir ve kuvvetli artırmaktadır. Üçlü kalplerini birleştirip hareket ederler.
-Çin hükümdarı Chang Yüe
Zarif Türk
Herkese Merhaba
Bugün sizlere 
HM Alper Duran kaleminden 
Zarif Türk kitabının yorumu ile geldim
𓃢Bu kitap büyük atamız Oğuz Han'dan günümüze kadar Türklüğün ne olduğunu, Türk'ün İslâmsız, İslâm'ın da Türksüz olmayacağını tarihi gerçeklikler doğrultusunda kaleme alınmış bir kitaptır. Son bir asırdır birtakım çevrelerinin etkisiyle bu
Herkese Çinli Prenses var bize yok!
Bilge Kağan, resmi bir ziyafet düzenlemiş, hatunu, Tonyukuk ve Kül Tegin ile birlikte diğer devlet adamları ile çadırın içinde daire biçiminde oturuyordu; Çinli elçi Yüan Chen袁振’ı karşıladığında derhal evlilik meselelerini gündeme getirdi. Bu konuda oyalandığını düşünüyordu. Çinli elçi Yüan Chen’a “Tibetliler吐蕃 köpek neslinden gelmeler, T’ang
Göktürkler arasında dolaşan Budist rahipler Bilge Kağan'ı Budizm'e geçmeye ikna etmişlerdi. Bu büyük bir değişim olabilirdi. Vezir Bilge Tonyukuk, bu inancın Türklerin yaşam tarzına büsbütün aykırı olduğunu anlatarak Bilge Kağan'ı ikna etti. Bu noktada Tonyukuk'u Budizm'in inanç içeriği değil, tapınak yapma ve ruhban yetiştirme özelliği rahatsız etmişti çünkü böyle bir hâlin gerçekleşmesi doğrudan yerleşik hayatı zorunlu hâle getirecekti ki o zaten kale ve sur fikrine karşı olduğunu daha önce de ortaya koymuştu. Böylece Budizm ikinci defa olarak Türkleri teğet geçti.
Sayfa 84 - Yeditepe Yayınevi 1. Baskı Ekim 2022Kitabı okudu
682'de Aşina soyundan İlteriş Kutluk Kağan'ın çıkışı Göktürkler için yepyeni bir hareket oldu. Bu esnada onun yanında ünlü vezir Bilge Tonyukuk bulunuyordu. Bu zeki ve bilge kişinin İlteriş'e katılması onun sadece askerî değil stratejik gücünü de arttırmıştı. Artık kurt başlı bayrağın dalgalanmaya başladığı haberi her tarafa daha güçlü duyuluyordu. Bu hadise tıpkı Ergenekon'dan çıkış gibiydi. Destanda dağlarla çevrili bir alandan çıkan Türklerden bahsediliyordu. İşte tam da bu noktada Türkler, Çin tarafından çepeçevre kuşatılmış, esir edilmiş ve darlığa sürüklenmişken şimdi tıpkı destandaki gibi demir dağı delip çıkıyorlardı. Göktürk Devleti yeniden doğuyordu.
Sayfa 75 - Yeditepe Yayınevi 1. Baskı Ekim 2022Kitabı okudu
Ünlü kumandan ve devlet adamı Kül Tegin, II. Gök Türk Devleti'ni 716-734 yılları arasında idare eden Bilge Kağan'ın kardeşidir. Babaları Kutlug Kağan (682-691) öldüğünde Kül Tegin yedi yaşında, ağabeyi Bilge ise sekiz yaşında olduğu için, amcaları Kapgan (692-716) tahta geçti. Hükümdarlığının ilk yıllarında devletini güçlendirme
Sayfa 108 - Kronik Kitap 1. BaskıKitabı okudu
Çinliler; Bilge Kağan, Vezir Tonyukuk ve Kültegin’i nasıl anlatmışlardır.
Burada başka bir konuyu da açıklamak gerekir. O da Çinlilerin özellikle onu ”Bilge” olarak tanımlaması ve bunun için takdir etmesidir. Tonyukuk’u stratejist, Kül Tegin’i olağanüstü savaşçı olarak tasvir ederken, Bilge Kağan’ı gerçekten bilge, barış yanlısı, dostluğa değer veren biri olarak anlatmışlardır.
—Ahmet Taşağıl—