Türk edebiyatının doğuş ve gelişme evrelerinde içtimai muhitler
1. İslam dininin fikriyatını meydana koyan medrese,
2 Devlet teşkilatının merkezini teşkil eden saray,
3. Dini, kalbi ve bedil bir şekle sokmak isteyen islamdan evvelki Türk itikat ve ananelerini kısmen yaşatabilen Tekke,
4. Arızi tesirlerden kendini kurtarmaya çalışan, halkın durağı içtimai varlığın höceyresi mahiyetinde olan köydür.
Türk Edebiyatına Toplu Bir Bakışın birinci bölümü Halk Edebiyatı başlığını taşır. Bu bölümde "Halk edebiyatı ve Nev'ileri" incelenmiştir.
Hasan-Ali "Milli Destanlar" bölümünde destanların doğuşu, islamdan önce ve sonraki gelişmeleri anlatırken örnekler de verir...
"Halk Masalları" bölümündeyse, Kul Ahmet, Hayali, Köroğlu, Aşık Omer, Gevheri, Karacaoğlan, Dertli, Emrah, Seyrani vb. ozanların mani, koşma gibi değişik biçimlerdeki yapıtlarından örnekler vererek açımlamıştır.
"Tekke Edebiyatı" başlığını taşıyan bölümdeyse, Türklerde tasavvufun doğuşu üzerinde durulurken, Ahmet Yesevi gibi ilk Türk mutasavvıfları üzerine bilgiler ve şiirlerinden örnekler verilir.
Gene bu bölümde "Mevlevilik, Bektaşilik, Alevilik" gibi akımların şiire yansımaları saptanmıştır.
Divan, Tekke Edebiyatı ise Åşık Paşa ve Nesimi'nin yapıtları değerlendirilerek ele alınmıştır.
Sayfa 100 - Edebiyatçılar DerneğiKitabı okudu
Ala Gözlerini Sevdiğim
Ala gözlerini sevdiğim dilber
Her gülün sözüne bülbül uyar mı
Ben bir divaneyim bir şey bilmem ya
Güzel olmıyan gönül sever mi
Gevheri
Sayfa 508Kitabı okudu
Âhır Bu Derd Beni Sine Gönderir
Bir günüm şâd ise bir günüm gamdır
Görmedim âlemde dem dem üstüne
Gevheri
Kurtulamam üç nesnenin elinden;
Biri firkat biri gurbet biri aşk.
Üçü bilmez birbirinin halinden;
Biri firkat biri gurbet biri aşk.
▫️Gevheri
Gonce-i âmâlim irdi hazâna
Var yıkıl git bu gülşenden ayrılık
Gevheri
CEMALİN BAĞINDA SEYRAN EYLEDİM
Sende ne halet var, ey peri sanem!
Gönül verir sana her gören âdem
Âşık Gevheri
gevheri düştüm dillere canım
diyar-ı gurbet illere
bilahi vermem ellere canım
dağlara gel dağlara♪
Ne dûr oldu serden derd ile mihnet,
Ne buldum kimseden mihrü muhabbet,
Edersin her deni nadana rağbet,
Bize yâr olmadın gittin ey felek!
Sayfa 44
Kime Dâd Eylesem Senin Elinden
Bir hercai yâre meftun eyledin
Yıktın hatırımı mahzun eyledim
Düşürüp çöllere Mecnun eyledin
Aklımı başımdan şaşurdun felek
Aşık Gevheri
.
Vefâ gelmez andan akıbet sana
Seni sevmeyenden ırak ol sen de
(Seni sevmeyenden sende uzak ol
Seni sevmeyenden sana vefa gelmez)
