Gönderi

Sedad H. Eldem'in Anıtkabir yarışmasına sunduğu projenin (i.hizliresim.com/ajjl131.png ) Türkiye'nin güneydoğusu, Irak ve İran' daki Selçuklu tarzı türbeleri çok andıran oldukça sade bir silindir yapı olması hiç de şaşırtıcı değildi. İslam dininde sıcak karşılanmamasına rağmen, mozole ve türbe mimarisi Türk kültüründe uzun bir geçmişe sahipti. İran'daki Selçuklu Türkleri, daha sonra günümüz Irak'ı ve batıda Anadolu'ya kadar götürdükleri, kümbet ya da kümbed adı verilen bir türbe tipi geliştirmişti. Selçuklu otağı şeklinden türetilmiş olması muhtemel olan bu biçim, kare bir kaidenin desteklediği ve tepesinde ya konik ya da piramit şeklinde bir çatısı olan dairesel, sekizgen veya 12 kenarlı bir silindirden oluşuyordu. İlk kümbet örnekleri, kaligrafi ya da başka karmaşık tasarımlar da dahil olmak üzere, ayrıntılı örüntüler halinde döşenmiş tuğlalardan inşa edilmişti. Daha sonraki örneklerse kesme taştan inşa edilip mukarnaslı tonozlar ve pervazlarla süslenmişti. Eldem yarışmaya sunduğu projede, geçmişteki biçimleri kopyalamakla yetinmek yerine, bu kümbet geleneğini güncellemişti. Türk mimarlık tarihçisi Sibel Bozdoğan İkinci Ulusal Mimarlık akımının savunucularını Osmanlı mimarisinin eski güzel günlerinin hasretini çeken nostalji düşkünleri değil, geçmişi gelecekle uzlaştırmaya çalışan modernistler olarak tarif etmiştir: "Milli duyguların ve devletçi politikaların her yerde güçlü olduğu bir dönemde, [Türk mimarları] Türk yapı gelenekleriyle modern mimarinin rasyonalist ilkelerinin birbiriyle uyumlu olduğunu göstermeyi hedefleyen bir 'moderni millileştirme' programına giriştiler". Türk mimarlık dergisi Arkitekt, derginin editörü mimar Zeki Sayar'ın (1905-2001) desteklediği İkinci Ulusal Mimarlık akımının ideolojisiyle kesin bir uyum içerisinde bulunan Eldem'in projesinin kütlesel etkisini ve dışavurumunu "tamamen Türk" şeklinde yorumlamıştı. Eldem' in Arkitekt'te basılan Anıtkabir yarışması projesine yönelik lehte yorumlara karşın, jürinin tespiti farklı yöndedir: "Kubbenin şekli ile sokl köşelerinin kesinteleri Jüri tarafından muvafık bir suretli hal telakki edilmemektedir" (Atatürk Anıtkabir Proje Müsabakası Hakkında Jüri Raporu [bundan sonra AAPMJR] 1942, 10). Geleneksel bir kümbet hissi veren bir öneriye karşı bu önyargı, (Batılı) mimari açıdan muhafazakar mimar Paul Bonatz'ın başkanlık ettiği bir jüri için şaşırtıcı değildi. Dahası, Osmanlı mimari mirası nedeniyle, Türkiye' de kubbeler görsel açıdan cami, mescit, medrese ve İslama ya da diğer dinlere ait diğer dini binaları çağrıştırmaktadır; dolayısıyla kubbe şekli, ülkeyi laikleştirmiş olan liderin mezarı için kesinlikle uygunsuz bir referans idi. Aslında, bu tespitle paralel bir biçimde, Atatürk' ün Macar mimar Joseph Vago'nun 1937 yılında TBMM binası yarışması için sunmuş olduğu projeyi kubbe ve minare kullandığı için beğenmemiş olduğu söylenmektedir.

anıtkabir yarışmasında ödül alamayan projelerin görselleri; i.hizliresim.com/sqj6gon.png

Türk mimarlar H. Kemali Söylemezoğlu, Kemal Ahmet Aru ve Recai Akçay'ın grup olarak hazırladıkları proje de geleneksel Selçuklu tarzı bir kümbeti andırıyordu. ( i.hizliresim.com/1jp3fsg.jpg proje no. 24 ) Arkitekt dergisi, İkinci Ulusal Mimarlık akımına olan bağlılığını yine açıkça ortaya koyarak, bu tasarımı "Bu proje bizce müsabakanın Türk mimari karakterine en yakın eseridir" diyerek övüyordu (Sayar 1943a: 13). Buna karşın Anıtkabir Müsabakası Jürisi, bir mansiyon ödülü vermekle birlikte, tasarımın güçlü bir ifadeye sahip olmasına rağmen fazlasıyla bir kaleye benzediğinden şikayet etmişti (AAPMJR 1942, 8). Bu şikayeti, Anıtkabir Yeri Tespit Komisyonu'nun Ankara Kalesi'nin Anıtkabir için neden uygun olmayacağına dair yaptığı yorumlarla bağlamında anlamak gerekir: Kaleler, hisarlar ve benzeri Ortaçağ tahkimat yapıları Türkiye'nin cumhuriyetçi geleceğini değil, Osmanlı geçmişini temsil ediyordu. Bu projenin iç mekanı da Arkitekt'ten övgüler almış ve dergi "bu projenin içi milli duygularımıza hitap eden bir tesir yapmaktadır" yorumunda bulunmuştu (Sayar 1943a: 14). İç mekanın orta kısmı için tasarlanmış olan lahit yapısı, Ahameniş hanedanı egemenliğindeki Pers İmparatorluğu'nun kurucusu olan Büyük Kiros'un (MÖ 576-529) merdiven basamaklı mezarına çok benziyordu. Bu şekilde, Söylemezoğlu-Aru-Akçay projesinin hem iç hem de dış kısmı "Doğulu" ya da İslami kaynaklardan imgeler ödünç alıyordu. projenin detaylarına dair; tr.wikipedia.org/wiki/An%C4%B1tk...(1).jpg

anıtkabir yarışmasında ödül alamayan projelerin görselleri; i.hizliresim.com/e99gzt3.png

Bertha Mason

@Berthamason ·

Biri Tac Mahal’a benziyor diğeri de asansörlü türbeye tövbeler olsun.İyi ki şimdikini seçmişler.😅

(= (= inan bu görselleri gördüğüm ilk zamandan beri ben de bu düşüncedeyim.. diğerleri şimdikine kıyasla mimari yapı olarak, görsellik olarak biraz daha arka planda gibi. belki de gözümüz şimdikine alıştığı içindir bu düşüncemiz. (gerçi bu dediğime de kendi adıma hiç katılmıyorum ya, neyse..)

Doğu lügatinden faydalanan bir diğer Türk katılımcı Necmi Ateş'in projesi, bir ana bloğun her iki tarafında üçer adet olmak üzere altı adet payanda ayakla destekleniyordu ( i.hizliresim.com/5rm62ui.png ). Arkitekt'in tasvirine göre bu düzenleme Türkiye Cumhuriyeti'nin altı ilkesini simgeliyordu. Aslında bu tür bir simgesellik Anıtkabir yarışması programının 16. maddesinde açıkça tavsiye edilmişti: 16- Bundan başka Atatürk kurduğu CUmhuriyet Halk Partisine altı umde bahşetmiştir ki bugünkü modern Türkiyenin programı ve sembolü olan ve parti bayrağında altı ok temsil edilen bu altı umde [...] Bu altı sembolün Ata'nın lahtinin münasip taraflarında veya holün her hangi münasip görülecek mahallinde yine müsabıkın göreceği de sembolize edilerek temsil edilmesi lazımdır. Bozdoğan (2001, 289) Ateş'in projesini "Hitit sembolleriyle kaynaştırılmış Mısır tapınakları'na benzetmiştir; ancak, projenin sütun dizisi Mısır'daki Hatşepsut Tapınağı'nı (MÖ 1550) hatırlatıyor olsa da, kütle düzeni ve ayrıntılar açısından tasarım Ur Zigguradı gibi Sümer kökenli örneklere çok daha yakındı. İlham kaynağı ne olursa olsun, bu tarihsel göndermeler Arkitekt editörlerinin belli ki hoşuna gitmişti, zira ödül almamış olan bu projeye üç tam sayfa ayırarak, kendine ikişer sayfalık yer bulan birincilik ödüllü iki projeden daha fazla ilgi göstermişlerdi. Bir kez daha Arkitekt dergisinden farklı düşünen yarışma jürisi, Ateş'in tasarımının siluetinin iyi bir izlenim bırakmasına rağmen, payanda ayakların tasarımın geri kalanıyla bütünsellik oluşturmadığı, bir ek gibi durduğu yorumunda bulunmuştu (AAPMJR 1942, 7). hatşepsut tapınağı; tr.wikipedia.org/wiki/Hat%C5%9Fe...

Sanat-Edebiyat-Sosyoloji dergisinin 7 haziran 1939 tarihli kapağı; "Bir Teklif: Atatürk Mozolesi muazzam bir HİTİT aslanı olmalıdır" i.hizliresim.com/qysd8qh.png bu düşünce aslanlı yola uyarlanıyor.. anıtkabirdeki aslanlı yol; tr.wikipedia.org/wiki/An%C4%B1tk...

Çisem

@Kampfwagen ·

Bu vesileyle Miniatürk gezisi şart oldu— keşke tüm projelerin maketini inceleme şansımız olsa idi, emeğinize sağlık! ☺️💝

diĞ miĞ? diĞ miĞ? (= en azından şuradan bakıp bir nebze de olsa içimizi ferahlatalım, anıtkabir sanal gezi; 360tr.com/anitkabir-giris... ✍👌✨

Ebru

@Ebru_u ·

5. Görsel seçilmiş olsaydı malum kitlenin söyleyeceği şeyleri düşünemiyorum sjdkfk

çoğu söylenmesi muhtemel şeyi tahmin edebiliyorum.. :D