kur'an'da adem'in yaratılış felsefesine göre insan iki zıddı bir arada toplayan bir varlıktır. adem bir yandan en pis, en alçak ve en kokuşmuş maddeden (hamein mesnündan, kötü kokulu pis çamurdan, bir çökeltiden, bir topraktan) yaratılıyor, bir yandan da tanrı'nın ruhu en yüce, en pak, en ince, en latif, en mutlak mutlalık merhalesine kadar gelişime yetenekli sembol olarak (bu anlamda tanrı'nın ruhu) bu insanın ruhuna üfleniyor. bu nedenle islam'da adem ve insan, çamur artı allah'ın ruhu; pis kokulu çamur artı allah'ın ruhuna eşittir. bunları elbette asıl ve gizli sır anlamlarıyla alın, nehrin dibindeki çamur değil. çamurdan alınan manalar, fesat ve kokuşmuşluktur. bizim lisanımızda fesat ve kokuşmuşluğu gösteren en aşağılık şey, çamurdur. insanlar arasındaki fasılayı da görüyoruz. alemde insan türünde en aşağı düzeyden en yüce düzeye kadar insan vardır. çok üstün insanlar vardır; ama kainatın en pis ve en aşağılık hayvanlarından daha pis ve daha aşağılık insanlar da çoktur.