Akdeniz'e bağlı olarak Osmanlı'nın ve İran'ın çökmesinin sebebi şeriat değildir, Sünnilik, Şiilik, padişahlık, şahlık değildir. Fakat bütün bunlar, ekonomik ve siyasî geri kalma sürecinden olumsuz etkilenmiştir. Dışarıda Avrupa'nın üstünlüğü ile içeride patlak veren bunalımlar karşısında Osmanlı resmi ideolojisi ve kurumları büzülmüş, içine kapanmış, sertleşmiş, daralmıştır.