Alman feylesoflarından Hartmann, azâb-ı hayattan pek bîzar kalmış ve kendi başına da intihara cesaret edememiş olduğu için şöyle diyor: "Bir gün gelecek, ilim ve fen o derece terakki eyleyecek ki gâye-i keşfiyyâtta insanlar cesîm bir bomba imaliyle onu ka'r-ı arzda patlatıp bütün mahlukat ve insaniyeti berhava ederek derd-i hayâttan hep birden kurtulacaklardır."
Koca feylesof elem-i rûhunu böyle bir temenni ile teskine uğraşıyor.