Sibirya şamanlarının söylentilerinde en güçlü şamanın kadın olduğunu görmekteyiz. Ayrıca geleneksel Türk şamanlık literatüründe de, Altaylı ve Yakut şamanları ile yaptığımız görüşmelerde de kadın şamanların, bütün hallerde erkek şamanlardan güçlü olduğu vurgulanmakta, hem tedavi hem ritüel bağlamında kadın şamanların özel bir yeri olduğu söylenmektedir.
Sayfa 52 - Ötüken YayıneviKitabı okudu
Bazen bir seans, gün batımından doğumuna kadar, bütün bir gece sürerdi. Ama birkaç saat çok kuvvetli bir uyarılma halinde olurdu. Şamanın, seans esnasındaki olağanüstü dayanıklılığını vurgulamak gerekir. Oldukça ihtiyar bir şaman bile, esrime halindeyken olağanüstü bedensel gayret ve güç toplama yeteneğine sahiptir.
Şamanlar düzensiz bir zihne sahip, nevropat kişilerdi. V. M. Mikhaikovskii (1892) bu görüşe katılmaz. N. N. Kharuzin ise 1905’te “gerçek şamanları… Her şeyden önce sinir bozuklukları belirli bir yönde gelişen nevropatik kişiler” olarak tanımlar. V. G. Bogoraz, tanış olduğu şamanlarının “ bir çoğunun neredeyse isterik ve bazılarınısa kelimenin tam anlamıyla yarı deli” olduğunu söyler. Bogoraz, 1910’da “Şamanizm, sinirsel olarak dengesiz kişileri seçimi ile oluşturulan bir din biçimidir” diyordu.
Şamanın zanaatı, çok sayıda beceri ile beraber kuvvetli bir sağlıkla gerektiriyordu. Eskimolar yalnızca sağlıklı kişileri Şaman olarak kabul ederdi. Nenets şamanlarından güçlü bir bünyeye sahip olması bekleniyordu. Ve eski Saamiler arasındaysa yalnızca hem bedensel hem de zihinsel sağlığı doruklarında ki bir kişi Şaman olabilirdi. Elli yaşından büyük bir adam, bilhassa dişlerini kaybetmiş biri, ruhların hizmetkârı olamazdı.
…İslam evliyaları, giderek daha fazla şamanın koruyucu ruhu şeklinde hareket ettiler. Onlara tapmak Şamanik uygulamaların bir parçası oldu. Örneğin, bir Şaman tarafından, tedaviyi kolaylaştırmak için, hasta bir kişiyi yerel bir velinin ibadethanesinde bir gece geçirmesi tavsiye edilir.
V.N. Basikov, Orta Asya halklarında İslamlaşmış Şamanizm
… temel beceri olan konsantrasyon gücünün yerini hiçbir şey alamaz. Nitekim Orta Asya’da halüsinojenler kullanılmaz. Ayrıca, İslam, müzik enstrümanlarını yerine tesbihler ve dua kitapları koymuş olsa da Şamanist ritüeller sürdürülmüştür. Yine de değişim, herkes için kolay olmamıştır. Bu da neden müzik, koku, nesne gibi ritüelin bazı unsurlarının bir nevi Pavlov refleksi yarattığını açıklıyor. Tabii, neden herkesin ritüelden soyutlanmak için gerekli kontrol seviyesine erişemediğini de açıklar.
Makale: V.N. Basilov, Orta Asya halklarında islamlaşmış Şamanizm
Trans durumu, yalnızca şamana mahsus değildir. Tedavinin gerçekleştiği seans esnasında, başta mağdur olmak üzere pek çok katılımcı da trans hali sergiler. Tasavvufdaki kolektif transın da işaret ettiği gibi, İslam mistisizmi tarafından gözardı edilen bir durum değildir. Her iki durumda da kültürel geleneklerin belirlediği bir ritüel davranış meselesidir.
Makale: V.N. Basikov, Orta Asya halklarında İslamlaşmış Şamanizm
Şaman bu ruhları aynı anda hem tehtid eder hem de kandırırdı. Şaman, “kana kan, cana can” şiarına göre, acı çeken kimse kişinin yerini alması için bir memeli (veya kuş) kurban eder. Kurban edilecek hayvanın kılı (veya tüylerinin) rengi, hangi ruh kategorisine [iyi veya kötü] kurban edileceğine göre değişirdi.
Makale: V.N. Basilov, Orta Asya halklarında islamlaşmış Şamanizm
Şamanın cinsiyeti kültürden kültüre değişir, bu da şu noktayı İspat eder: Özbek ve kafkas şamanlarının genellikle erkek olmaları, hiçbir şekilde bu toplumların kadınlarının “kalıtsal ruhsal yetersizlikler “den muaf oldukları anlamına gelmez. Tersi şekilde, Tacik ve Özbek kültürlerinde de şamanlık görevleri kadınlaştırılır ve bu da hiçbir şekilde erkeklerin şaman olamayacağı manasına gelmez.
Makale: V.N. Basilov, Orta Asya halklarında islamlaşmış Şamanizm
Şamanı adlandırmak için en çok kullanılan kelimeler öz Türkçe kam teriminden türemiştir. Tüm çağdaş Orta Asya şamanların ortak vazifeleri şunlardır: hastalıkların nedenlerini ve tedavisini tespit etmek, şifa ritüelleri yapmak, kehanette bulunmak, kaybolan insanları veya çalınan hayvanları veya eşyaları bulmak. Yerlerini kahinler ve şifacılar aldıkça şamanın ifa ettiği vazifeler sayıca azalıyor.
Makale: V.N. Basilov, Orta Asya halklarında islamlaşmış Şamanizm
Dahası ,Stebleva’ya göre Tengri’nin cezalandırıcı işlevini dile getiren cümlede buraya aittir: (s23): “Tanrı şöyle demiş: “[Türk halkı], size bir han verdim, ama hanınızı terk edip [Çinlilere] bağlandınız. Bağlandığınız için, yok olun dedi. “
Makale: Edina Dallos, Şamanizm mi tek Tanrıcılık mı? Orhun Yazıtlarında dini unsurlar
… her ne kadar Tengri yazıtlarda “üstün bir varlık” olarak gözüküyorsa da metinler tek tanrılı bir inancın var sayılabileceği başka herhangi bir gönderme içermez.
Makale: Edina Dallos, Şamanizm mi tek Tanrıcılık mı? Orhun Yazıtlarında dini unsurlar
Tengricilik bağımsız bir din gibi durmamaktadır; ancak, dünyayı bir üçleme olarak kavramsallaştıran Şamanik dünya görüşüyle de herhangi bir benzerlik göstermez.
Makale: Edina Dallos, Şamanizm mi tek Tanrıcılık mı? Orhun Yazıtlarında dini unsurlar