Cüci’nin bölüğü güneye iniyordu, Tiyen - Şan’ın üstünde, büyük kuzey yolu olan Pe - Tü’ye inmek için
yaklaşık iki bin metre yüksekliğindeki geçitleri geçti.
Moğollar burada, Asya’nın en eski ticaret yolunda, birbirlerine gemlerinden kuyruklanna bağlanmış,
yüzlercesi bir arada, kumaş, pirinç ve saire yüklü, yanın düzine kadar adamla bir köpeğin arkasından giden
uzun tüylü deve katarlanna rastladılar.
Ordunun büyük kısmı daha yavaş ilerliyordu. Boğazlardan ve donmuş göllerden Sung kapısının eşiğine,
yani bütün göçebe aşiretlerin Yukarı Asya’dan çıktıkları geçide doğru yönelmişti. Orada kendilerini kör
edici bir fırtına, dondurucu bir soğuk karşıladı. Sürüler, eğer geçitte kar ve fırtınaya çatsalardı, soğuktan
ölürlerdi. Yine de yine sürülerin büyük kısmı ölmüş ve yenmişti. Son zamanlarda arabalar terkedilmişti.
Yalnız en sağlam develer yaşayabiliyordu.
Katayh Ye-Siyu-Çu-Tsay şunları yazmıştır:
“Bu dağlarda yaz ortasında bile kar ve buz yığılmış. Burasını takip eden ordu, kendine yol bulmak için
buzları kırmak zorunda kaldı. Kara çamlar o kadar yüksek ki, tepeleri göğe değiyor zannedilir. Chin-Chan
(Altın dağ)’ın güneyindeki nehirlerin hepsi de batıya doğru akıyor.”
BEŞİNCİ BÖLÜM
BATIYA YÜRÜYÜŞ
Cengiz Han, ordusunu Müslüman Türklere karşı sevk etmeden önce, iki meseleyi halletmeye mecburdu.
Çin’i fethetmeye gittiği zaman çöldeki aşiret topluluğunun büyük bir kısmını beraberinde götürmüştü. Fakat
bu kez, arkasında birçok seneler için dağ silsilelerinin ardından idare etmeye mecbur olduğu yeni
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
MOĞOLLARIN DÖNÜŞÜ
Çen hükümdarı yakınlarıyla birlikte başkentten kaçarken, saltanat varisi olan oğlunu sarayda bırakmıştı.
Yen-King’de görünürde de olsa bir hükümet ve halkın göreceği bir hanedan bırakmadan memleketin
merkezinden ayrılmak istemiyordu.
Yen-King’de kuwetli kıtalar vardı. Fakat asilzade ihtiyarlarının tahmin ettiği
Moğol süvarileri, nehir boyunca kaçaklan takip ediyordu. Önden giden Cüci, nehrin üzerinde alçak bir köprü yaptırdı ve istihkam askerlerine Timur Malik'in filosuna karşı mancınıklar yaptırdı. Bu hazırlıkların haberi Timur'un kulağına gelince, o da askerlerini sahilin ıssız bir kenarına çıkardı. Moğollar Türkleri artık nehirde görmeyince onları aramaya çıktılar ve buldular. Timur Malik, küçük bir savaşçı kafilesiyle yakayı sıyırdı, fakat adamlarının birbiri ardına kılıçtan geçirildiklerini de gördü. Yalnız kalınca da mücadeleyi bırakmadı, altında iyi bir binek olduğu için üç kişi dışında bütün diğer Moğolları geride bıraktı. Bu üç kişiden en yakın gelen süvariyi, tam gözüne kondurduğu bir okla devirdikten sonra, ötekilerine de: "Yaklaşmayın, daha iki okum var, ikinize de yeter" diye bağırdı. Fakat bu son oklannı kullanmasına gerek kalmadı ve ertesi gece kaçmayı başararak güneyde çok uzaklara giden Şah'ın oğlu Celaleddin'e yetişti. Türkler de, Moğollar da Timur Malik'in gösterdiği bu cesaretin hatırasını unutmadılar ve fırsat düştükçe yaptığı harikuladelikleri tekrarladılar. Timur Malik, Moğol ordusundan bir fırkayı aylarca tutmayı başarmıştı. Bu, Moğollann yeni şartlar altında bir kuşatmaya göğüs germekteki hünerlerini gösterir. Fakat bu kuşatma, o zamanlar bin altı yüz kilometrelik bir cephe üzerinde devam eden çetin ve inatçı bir savaşın sıradan olaylanndan biriydi.
Sağa sola gönderilen Moğol müfrezeleri kırlarda, ovalarda kimi buldularsa getirdiler ve bunlara iri taşları toplayıp Sir nehrinin kenarına yığmak için emir verdiler. Timur Malik'in adasına doğru bir taş yığını yükselmeye başladı. Diğer taraftan Timur Malik de boş durmuyordu. En sağlamlarından yarım düzine kadar sal seçti ve bu salların . etrafını ağaçlardan siperlerle çevirdi, içlerine de okçular yerleştirerek Moğollara ok atmak için her gün sahile yanaştı durdu. Bunun üzerine Katay topçuları bu sallarla mücadele için yeni mancınıklar yaptılar. Taş atmaya mahsus ilk mancınıklar yapıldı. Yalnız Moğollar, taş yerine salların üzerine içi ateş dolu küpler, yahut yanmış kükürt veya Katay topçularının kendilerine mahsus yaptıkları bir muhtelif maddelerle dolu fıçılar atıyorlardı. Timur Malik sallarını değiştirdi, kenarlarına duvarlar veyahut ön tarafı toprakla örtülmüş meyilli setler yaptı ve bu setlere okçular için mazgal tertibi delikler açtı. Salların topçularla her günkü mücadelesi tekrar başladı, fakat Moğolların mühimmatı bitmiyordu. O zaman Timur Malik daha uzun bir süre adada kalamayacağını anladı. En büyük gemilere askerlerini doldurdu, en iyi savaşçılarını da siperli sallara yerleştirdi ve meşale ışıkları altında gemileri suyun akıntısına bırakarak adayı tahliye etti. Sir nehrinde Moğolların gerdikleri ağır bir zinciri parçaladı.
Türklerin şimşirlerine karşılık Moğollar daha ağır ve hafifçe kavisli palalar k�llanıyorlardı. Tarih, bu karşılaşmada Müslümanların çok zayiat verdiklerini nakleder. Moğollar, Türk ordusunun merkezinden o kadar ilerlemişlerdi ki, bizzat Şah bile tehlike geçirdi. Bir ok atımı mesafeden Moğol ordusunun boynuzlu bayraklarını gördü. Ancak kendi askeri maiyetidir ki, ümitsiz gayretlerle Şahı ölümden kurtardılar. Diğer taraftan Cüci'nin hayatı da emri altında bulunan Kataylı bir prens tarafından kurtarılmıştır. Bu sırada Moğol ordusunun kanatları bozulmuştu. Harzem ordusunun sevilen kumandanlarından Şah'ın büyük oğlu Celaleddin, kısa boylu, zayıf, esmer, halis bir Türk, karşı saldırıya geçerek Moğol sancaklarını gerilemek zorunda bıraktı. Akşama doğru ordular ayrıldılar ve geceleyin Moğollar alıştıkları oyunlardan birini oynadılar: Vadinin otlarını tutuşturdular ve bütün gece ateşleri sürdürdüler.