Herhangi bir profesyonel kariyer için üniversite derecesinin önkoşul olması fikri, yalnızca 100 yıl kadar geriye gidiyor. Toplumun verimli bir üyesi olabilmek için herkesin üniversiteye gitmesi gerektiği düşüncesiyse yalnızca 30-40 yıllık.

Halkın büyük bölümünün eğitimsizliği devletin zararınadır: Soygunların, yıkımların, cinayetlerin nedeni budur. İlkel toplumların fakir olmalarının, açlıktan ölmelerinin nedeninin topraklarının zenginliklerinden yararlanamadıkları olduğunu söylerler. En büyük vahşilik ise ülkede her insanın fiziksel, zihinsel ve ruhsal yeteneklerinin kullanılmaması ve kullanılmak istenmemesidir.

Oysa halk kitleleri de, canlı bahçenin insanları gibidir. Doğa onlara da akıl vermiştir. Onlar da becerikli, yeteneklidirler. Onlar da en yükseğinden ruhsal gelişmeye yatkındırlar. Yalnızca ilgilenmek gerekir onlarla. Bu milyonlarca insanın her birine kelimenin tam anlamıyla, insan olmak olanağının verilmesi gerekir.

'Halk tembeldir, çalışmaz'. Arkasından ekliyorlardı: 'Bir şeyde büyüktür halk: Sabırda... Aç kalır, üşür, pislik içinde yaşar... sesini çıkarmadan sabreder.' Herkes halkın sabrını göklere çıkarıyordu. Hayrandı herkes onun sabrına. Duygulanıyorlardı... Hakın sabrından bir din oluşturmuşlardı. Snelman halkın bu sabrına isyan ediyordu. İki tarafa da büyük öfke duyuyordu: Bir yanda her türlü özgürlüğü, lüksü isteyip alan, halka da en kaba, karanlık, çoğu zaman da dayanılmaz bir yokluğa sabretmesini gerektiğini söyleyen yüksek sınıfa. Bir yanda da sabrettikleri için halk kitlelerine kızıyordu. Beyinlerini çalıştırmamalarına dayanamıyordu. Halk kitlelerinin kendilerini yoksulluğa, kara cahilliğe, haksızlığa, pislik içinde yaşamaya alıştırmış olmalarına öfkeleniyordu.

Okullada okutulan bütün tarih kitaplarında, sonra profesörlerin bütün konuşmalarında yalnızca kral ve çarlardan, onların bakanlarından, aristokrat ailelerin birbiriyle mücadelesinden, kontlardan, generallerden, ancak kimi zaman da yüzlerce bilim adamlarından, ünlü yazarlardan, dahi sanatçılardan söz ediliyordu. Onların hayat hikayeleri, savaşlar ve muharebeler, saray entrikaları, diplomatların kurnazlıkları, komplolar ve isyanlar ayrıntılarıyla anlatılıyordu. Yüzlerce, binlerce yıl boyu kuşaktan kuşağa halktan milyonlarca insanın her ülkede nasıl yaşadığına ise ya şöyle bir değinip geçiyorlar ya da hiç söz etmiyorlardı. Milyonlarca köylü, işçi, her çeşidinden yüz binlerce zanaatkar, gene milyonlarca sıradan kentli sanki görüş alanının dışında yaşıyordu. Halk kitlelerin zeka gelişimini, asıl halkı oluşturan milyonlarca insanın kalbini, iradesini, eğitimini akla getiren yok. Halkın ruhsal yönden de, yaşamsal yönden de iyileştirilmesini kimse kendine dert etmiyordu.

Her meslekte olduğu gibi öğretmenler arasında da ruhen öğretmen olmaya hiç yatkın olmayanlar vardır. Zanaatkar bile olamazlar öyleleri. Öğretmenlik uğraşını sevmeyen, lanetleyen ırgatlardır onlar. Dostça bir tavsiyem olacak öylelerine: Okulu bırakın! Başka bir uğraş bulun kendinize. Yazıhanelere gidin, ticaret yapın. İstediğiniz işi yapın; coşkulu, büyük umutları olan insanlara ihtiyacı olan yerleri işgal etmeyin...

Şöyle diyorlardı: 'Aydın sınıftan olmak devlet resmi giysisini giymek veya boynunda kolalı yakalık, başında şapka olmak demek değildir. Aydın olmak halkın beyni olmak demektir. Halk sizi öğrenim görüp yüksek maaş alasınız, akşamları restoranlarda yemek yiyesiniz, okuma salonu denen yerlerde iskambil veya domino oynayasınız diye yetiştirmedi. O durumda aydın olamazsınız, olsanız olsanız, aydın müsveddesi olursunuz. Halkın aklını, radesini, enerjisini, vicdanını uyandırmaktır sizin göreviniz. Halkı bilinçlendirmelisiniz. Halkı, köylüleri, işçileri, toplumun alt tabaklarını eğitmeli, onlara daha iyi nasıl yaşayacaklarını, ülkede yaşam düzeyini nasıl yükseltebileceklerini öğretmelisiniz.