Bir aşk romanı gibi okunan eser, aynı zamanda Cumhuriyetin ilk yıllarının eğitim ve öğretim sorunları olmak üzere, Anadolu'nun fakirliği, bakımsızlığı ve geriliğine, halkın zihniyet problemlerine ve insanların meslek hayatında karşılaştığı sıkıntılara yer verir .
Fransız okulunda eğitim görmüş olan Feride haylaz bir Çalıkuşu'dur. Çok güzel ve saygın bir ailenin de çocuğudur. Güzelliğinden dolayı öğretmenlik yaptığı şehirlerde sıkıntılar çekmiştir. Çalıkuşu takma adından sonra ipekböceği, gülbeşeker gibi takma isimlerini de almıştır. Görünürde idealist bir öğretmen olarak çizilen Feride aslında tam olarak bu amaçla öğretmenlik yapmamıştır. İlk bir inat uğruna herşeyden herkesten kaçmak istemiş ve daha sonra Anadolu'nun içler acısı haliyle bu mesleği ideal üzerine kurmuştur.
Kamran ile nişanlanan Feride, Kamran'ın kendisini aldattığını öğrenir ve hiç kimseye bir şey demeden diplomasını da alır kaçar. Bir yere atanana kadar çeşitli sıkıntılar çeken Feride, Zeyniler köyüne atanır. Burası hem fiziki şartlar hem de zihniyet olarak eğitim problemleri ile doludur. Tüm bunlara rağmen köyde öğretmenlik yapmaya başlar. Ancak çeşitli sebeplerden ötürü öğretmenlik yaptığı yerleri terk etmek zorunda kalır. Tüm bu çektiği sıkıntılardan sonra da evine, Kamran'a döner.
