Fıkıh usulü kitabı olarak günümüze ulaşan en eski eser olma özelliği taşıyan bu eser, fıkıh usulünde var olan iki ana damardan biri olan Mütekellim’in temelini oluşturuyor. Mütekellim ekol, hüküm istinbat ederken aklı ön planda tutmak ve fazla örnek vermemek ile bilinir. Tümdengelim yöntemine göre mantık kurallarını işletirler. Genel fıkıh kaidelerinden hüküm istinbat ederler.
Eserde dikkatimizi çeken temel husus, İmam Şafii’nin nevi şahsına münhasır olarak ortaya koyduğu usul kaideleridir. Usul kaide ve izahlarının maddeler halinde ele alınması anlaşılmasını kolaylaştırıyor. Tercüme dili çok titiz bir çalışmanın meyvesi olduğunu her hali ile belli ediyor. Aynı eserin Türkçeye ilk tercümesi kültürel anlamda büyük bir kazanım olsa da anlaşılabilirliği konusunda bir kısım sorunlara sebep olduğundan bu şekli ile tercümenin gerçekten güzel yapıldığını ifade etmek gerekiyor.
Her usul kitabında kendisine has bir özellik söz konusudur. Er Risale’de göze çarpan farklılık ise, has-amm ve nasih-mensuh konusu en ince ayrıntılarına kadar ele alınmıştır. Öyle ki, bu konularda hiç bilgisi olmayan bir insan dahi, Er Risale’den okuduğu zaman konuya vakıf olacaktır. Aynı zamanda muhaddis olan İmam Şafii’nin ulumul hadis ile ilgili kavramlara da fıkıh ile ilgili olarak değinmesi ayrıca göze çarpıyor.
Eserin kaleme alınması konusunda şöyle bir rivayet vardır. Basralı alimlerden Osman el Betti’ye, İmam Şsfii’nin mürcie olmadığını bildirmek için gönderdiği risalelerden meydana gelmiştir. Bir başka rivayette, Abdurrahman b.Mehdi’nin kendisine bir mektup yazarak ondan Kur’an’ın ahkam ayetlerini, bu ayetler ile ilgili makbul tarihi rivayetleri, icmanın hüccet oluşunu ele alan, Kur’an ve sünnet naslarında nasih ve mensuh olanları açıklığa kavuşturan bir eser telif etme isteğine cevap olarak yazılmıştır. (Menakıbul İmam Şafii- Er Razi)
İmam Şafii, "istihsan” konusunda diğer alimlerden farklı olarak mesafeli durmuş (red etmiştir), literatüre "istidlal” usulünü eklemiştir. İstidlal akli delil olarak istihsan yerine kullanılmıştır.
İmam Şafii’nin fetvaları eski dönem ve yeni dönem olmak üzere ikiye ayrılır. İlim öğrenmek ve öğretmek kasıt ile sürekli sefer halinde olan imam gittiği yerlerdeki şartların değişmesi ile görüşlerini değiştirmiştir. Bu sebeple yazmış olduğu eserlerde ilk dönem ve son dönem eserler olarak ele alınabilir. Er Risale ilk dönem eserlerindendir. Zaferani’ye göre Er Risale Bağdat’t yazılmıştır. Bağdat’tan Mısır’a geldikten sonra er Risale’yi gözden geçirmiş ve bir kısım yerlerini değiştirmiştir. Elimizde tercümesi bulunan şekli kitabın son düzeltilmiş şeklidir. Bu anekdot şu açıdan çok önemli, İmam Şafii’nin bir rivayette şöyle dediği beyan edilir. "Bağdat fetvalarım ile amel edenlerden beriyim.”
İmam Şafii Er Risale’de soru cevap tekniğini kullanır. Bu metoda göre İmam Şafii, cevaplamak istediği soruları karşıdakine sordurur ve cevaplar.
Er Risale’de ele alınan bir kısım konuların daha iyi anlaşılması için, fıkhın furu meselelerini ihtiva eden İmam Şafii’nin El Umm adlı eserinin de okunması gerektiği kanaatindeyim. Misalen, Er Risale’de müstakil ve giriş konusu olan "beyan” konusunda kategorizasyon farklı iken, beyan çeşitlerini El Umm’da 3 kategori olarak okuyabiliriz.
Sünnet ve bağlayıcılığı konusunda İmam Şafii’nin hassasiyetinin görülmesi için Er Risale’nin okunması yeterlidir. Sünnete uymanın farziyetini ayetler ile delillendiren İmam, kendisinden sonra gelenlere de bu anlamda yol göstermiştir.
Eserin yazma nüshaları bugün Kahire Kütüphanesi'nde VII/203, 553'de kayıtlıdır.
