Büyük Zafer ve sonrasında imzalanan Lozan Barış Antlaşması, karmaşık iç ve dış askerî, siyasî ve diplomatik süreçlerin Millî Mücâdele’nin dirâyetli lideri Mustafa Kemâl Paşa tarafından ustaca değerlendirilmesi sonucu ulaşılan kazanımlardır.
Bolşevik Rusya, Anadolu’da emperyalist güçlerin etkin olmasını kendisi açısından bir risk olarak gördüğünden Millî Mücadele’ye destek vermiştir. Bu süreçte Ankara ve Moskova arasında yaşanan güçlü iş birliği her iki tarafın çıkarlarının örtüşmesinin tabii bir sonucuydu. Bu bağlamda Paşa’nın izlediği akılcı iç ve dış politika da değerli kazanımlar sağlamıştır.
Moskova bu dönemde Millî Mücâdele’yi Bolşevizme destekçi kılmak üzere Meclis içinde ve dışında örgütlü bir çevre oluşmasına destek vermiş, Paşa ise Moskova desteğinin sürmesi için bu çevrelere karşı zaman ve şartları da dikkate alarak ustaca bir politika izlemiş, şartlar olgunlaştığında da bu oluşumları tasfiye etmiştir.
Döneme ilişkin ciddî karşılaştırmalı okumaların sahibi olan değerli araştırmacı ve Maarif camiamızın güzide öğretmeni Burak Candemir’in, Millî Mücâdele’nin göreli de olsa daha geniş bir perspektiften anlaşılmasına katkı sağlamak üzere yazdığı bu eserin, sahasına değerli bir katkı sağlayacağı değerlendirilmektedir.
İrfan Paksoy
