tonoz
1. Tuğla ve harçla örülmüş, alttan obruk, yarım silindir biçiminde tavan örtüsü:
"İki arkadaş, yüzlerce yıllık tonozların altında eğirmenlerini çevirirlerken her günkü ahenklerine giriştiler." - Hüseyin Rahmi Gürpınar
2. Bir kemerin aralıksız devam etmesiyle oluşan örtü biçimi.
12. yüzyıldan Saltuklu eseri Erzurum Tepsi Minare ve Artuklu eseri Harput Ulu Camii minareleri gibi erken örnekler oldukça basık ve kalın gövdelidir.
13. yüzyıl örnekleri daha ince uzun olmaya başlar. İlk yarıdan olan örnek lerde dekor henüz çok sadedir. Düz kilit örgülü gövdede sırlı tuğlalı veya çini mozaikli basit bilezikler görülür. 6unlar
Sayfa 70 - * Kültür bir mozaiktir ve geçmişin, geçmişe dair birikimin izlerini taşır. O nispette yaratma tabiri yaratılmış olana yalnızca keşfetme imkanı verir. Zira akılda beden misafirhanesindendir.
Büyük Selçukluların saf tuğla yapılarına karşılık Anadolu'da az sayıda tuğla türbe dışında tuğla yapı yoktur. Taş eserlerde tuğla yardımcı malzeme olarak yer alır. Minare, kubbe, kasnak, kemer, tonoz gibi unsurlarda tuğla kullanılır. Tuğla bezeme İran'la kıyaslandığında daha sadedir, alçı ve terrakota baskı bezeme ile birlikte değerlendirilmez.
Tuğlaların daha dekoratif bir düzenle işlendiği Harput Ulu Camii, Erzurum Tepsi Minare, Konya Zemburi Mescidi, Akşehir Taş Medrese, Kırşehir Caca bey Medresesi örneklerinde çapraz, zikzak, diyagonal, balıksırtı veya örgü ağ kullanılır. Bu örgüler tuğlaların istenilen kompozisyonu sağlamak üzere di zilişi ile sağlanır. Bazı örneklerde sırlı tuğla veya kabaralar, tuğlalar arasına bir desen meydana getirecek şekilde yerleştirilir. Çok zaman kaide kısmındaki tuğla örgü ile gövde arasındaki desen veya örgüler fark edebilir.
Tuğla Anadolu'da iki şekilde kullanılır. Birinci kullanış yolu yapısal niteliğin ağır bastığı tuğla örgülerdir. İkinci kullanılış durumu kesme tuğla kaplamalardır. Kaplama ile özellikle geometrik örgüler gerçekleştirilir. Bu tür bezemeler için özel tuğlalar hazırlanır.
Sayfa 69 - Tuğla işçiliği üzerine.
Neolitik dönemde biçimlendirilen en erken heykeller, kabartmalar, mücevher ve küçük el sanatları ile teknolojik aşamayı gösteren çömlekçi çarkı, araba tekerleği, saban, yelkenli tekne, yapı kemeri, tonoz da Mezopotamyalı toplumların uygarlığa yaptıkları katkılardandır.
Sayfa 13 - İletişim Yayınları - 7. Baskı - GirişKitabı okudu
Ayasofya'nın da, bizim ünlü camilerimizin de mimarlık dili, bu anlattığım kadar sadedir. Yarım kubbe de olsa, pandantif yüzeyleri de olsa, bütün kemer-tonoz-kubbe dilinin parçalarıdır, ayrıntılarıdır. Bu tip bütün yapılarda, ortadaki kubbe kaçınılamaz öğedir. Sonrası da çok sade: 1- Kubbenin iki yanı kemer ve iki yanı yarım kubbe olur, (Ayasofya gibi) 2- Dört yanı birden yarım kubbe olur, (Sultanahmet gibi) 3- Dört yanı birden kemer üstüne oturur (Mihrimah Sultan gibi).
Sayfa 25Kitabı okudu
