En Beğenilen Macit Şayin Sözleri ve Alıntıları
En Beğenilen Macit Şayin sözleri ve alıntılarını, en beğenilen Macit Şayin kitap alıntılarını, etkileyici sözleri 1000Kitap'ta bulabilirsiniz.Sakınmak
Orhun Yazıtları'nda Köl Tegin'in vefatının yarattığı üzüntü sonrasında geçen "özüm sakındım"⁷ ifadesi, endişeli düşünce halini ifade etmektedir. Bugün efkârlanmak dediğimiz tabirle kısmen örtüşmekle beraber çok daha derin bir düşünce yönelişini betimler. Sakındım ifadesi ayrıca 'kaygı ve düşüncelerimi dile getirdim' anlamında da kullanılır. Yazıtlarda sakındım sözcüğü derin bir endişe eşliğindeki düşüncenin ifadesi olarak kavramsallaşır.
Sak- kökenli kelimelerin Kutadgu Bilig'de düşünce eyleminin farklı etkin durumlarını ifade amacıyla kullanıldığı görülüyor. Birçok yerde de tam olarak düşünce-düşünme anlamında kullanılmıştır. Sak- kök sözünden türeyen kelimelerin eserde 282 ayrı yerde birbirini açan anlamlarda kullanıldığını görüyoruz.
⁷ Orhun Yazıtları Köl Tegin kuzey yüzü 10. satır.
Sayfa 20 - Post Kitap, Divan Edebiyatı Vakfı Keyfiyet Mahfili Türkçe Araştırmaları: 1, 1. Baskı, İstanbul 2020, TÜRKÇENİN UYANIŞI - I
Ad/At ("Türkçenin Adımları)
AD, tr. Ad/at (bir varlığın bilinmesine yarayan im)den ad...
Ad, köküne bağlı adlandırmak, adak, adamak, adanmak, ada, adaş, aday ve aydın sözcüklerini yaygın olarak kullandığımız biliniyor.
AT I, tr. At (binek, yük taşıyan evcil yaratık)tan at.
AT II., tr.
Sayfa 80 - Post Kitap, Divan Edebiyatı Vakfı Keyfiyet Mahfili Türkçe Araştırmaları: 1, 1. Baskı, İstanbul 2020, TÜRKÇENİN ADIMLARI
Türkçe Duruyor mu?
Türkçe adeta sihirli bir dil. Yürümek eyleminin kökünü (yor-) şimdiki zamanı tanımlamak için kullanmak, hikemî bir anlayışın eseri olsa gerektir. Diğer diller için bu konuda bir yorum yapma ehliyetimiz olmamakla beraber Türkçede sözünü ettiğimiz bakış açısı üzerinde düşündükçe hayranlık veren bir yürüyüşle karşılaşıyoruz. Durmak fiilini
Sayfa 70 - Post Kitap, Divan Edebiyatı Vakfı Keyfiyet Mahfili Türkçe Araştırmaları: 1, 1. Baskı, İstanbul 2020, TÜRKÇENİN YÜRÜYÜŞÜ
Son
Günümüzde hukuk anlayışı, sosyal adalet ve felsefe gibi başat alanlar yabancı dillerin etkisindedir. Öyle ki geldiğimiz noktada devraldığımız miras olmasa neredeyse dünya ölçeğinde bir Türk edebiyatından söz edemiyoruz. Aklımızın temayüz etmesi, dilimizin sırlarına odaklanarak mümkün olacaktır. Çoğu zaman kanıksadığımız ve eş anlamlı gibi görünen sözlerin alelade kullanımı, aslında düşüncede kısırlaştığımızın göstergesidir. "Sokak" dilindeki nitelik kaybı da akademideki yabancılaşmanın bir uzantısıdır. Çünkü bilimden, felsefeden, hukuk metinlerine; oradan ders kitaplarına kadar dil, akademi tarafından evrilmektedir. Hatta dini literatürdeki Arapça ve Farsça hâkimiyet de medresenin (akademinin) yüz yıllar boyunca Türkçenin önemini kavrayamamasının eseridir.
Türk dili külliyatı, gerek bütünüyle gerekse en ince ayrıntısına kadar kendine has bir dünya görüşüne sahiptir. Bu nedenle özellikle düşünce ölçeğinde dilin içeriğine şifrelenmiş anlamları çözmeden yol alınamaz. Türkçenin incelikleri ortaya çıktıkça akademiden siyasete, bilimden sanata kadar bütün bir sahada kısa zamanda büyük mesafeler kat edilebilir. Bu gelişme, günlük konuşma dilinde de her geçen gün niteliğin artmasına yol açacaktır.
Biligsiz karağu turur belgülüg
yorı ay biligsiz bilig al ülüg²⁴⁰
(Bilgisiz insan, şüphesiz kördür; ey bilgisiz, yürü; bilgiden nasip al.)
²⁴⁰ KB. 179. b.
Sayfa 162 - Post Kitap, Divan Edebiyatı Vakfı Keyfiyet Mahfili Türkçe Araştırmaları: 1, 1. Baskı, İstanbul 2020, TÜRKÇENİN ÖLÇÜSÜ
Gerçeğin fantastikliği
Türkçe, mesela konaklamaya yüklediği geçicilik vurgusu ile hayati bir zorunluluğa işaret eder. İlerleyen süreçte konuşma zorunluluğu gerçeğe/birliğe ulaşmak için bir lütuf olarak karşımıza çıkar. Türk dilinin bu yönelişi, bütüncül yaklaşımın ne kadar derinlere kök saldığını gösteriyor.
Anlaşılmaktadır ki konuşmak için
Sayfa 47 - Post Kitap, Divan Edebiyatı Vakfı Keyfiyet Mahfili Türkçe Araştırmaları: 1, 1. Baskı, İstanbul 2020, TÜRKÇE KONUŞMAK
Uçmak-3
Edebiyatımızın her türünde gönül bir kuştur. Her işte hikmet arayan erenler dergâhının ulu pirleri, kimi zaman uçmayı da bir karara bağlamak isterler. Bir yandan "Bir kararda durmayalım / Kalk gidelim dosta gönül" diye feryat ederken, yolculuğun türlü tuzaklarla dolu olduğuna işaret etmeyi de ihmal etmezler: Teslim Abdal; "Gel ha gönül havalanma / Engin ol gönül engin ol" derken mülkiyet algısının sahteliği sebebiyle uçuşun hüsranla neticelenebileceği ikazında bulunur.
Hatayi de neva (karar) makamından seslenir:
Var imdi var imdi var senin olsun
Bir kararı bütün yar senin olsun
Eğer havalanıp yüksek uçarsan
Yerlerden yukarı gök senin olsun
Mürvet deyüb alçaklara inersen
Bu yeter başına yer senin olsun¹⁰⁰
Pir Sultan da yüksek uçmanın; muhabbete mani, Töre'ye aykırı olduğuna işaret eder:
Pir Sultan'ım katı yüksek uçarsan
Selamsız sabahsız gelir geçersin
Dilber muhabbetten niçin kaçarsın
Böyle midir yolunuzun türesi¹⁰¹
Erenlerin uyarısından payımızı alarak uçma arzusuyla yanıp tutuşan gönül kuşunun diğer "marifetine" dikkat kesilmekte fayda var.
¹⁰⁰ Saadeddin Nüzhet Ergün, Hatayi Divanı Şah İsmail Safevî, Edebi Hayatı ve Nefesleri, İstanbul Maarif Kitabhanesi, İkinci Baskı 1956, s. 67.
¹⁰¹ Abdülbaki Gölpınarlı - Pertev Naili Boratav, Pir Sultan Abdal, Derin Yayınları, İstanbul 2010, s. 84.
Sayfa 76 - Post Kitap, Divan Edebiyatı Vakfı Keyfiyet Mahfili Türkçe Araştırmaları: 1, 1. Baskı, İstanbul 2020, TÜRKÇEDE UÇMAK
Türkçenin Ne'si Var - 5 (Oğuzcan'ın Nesnesi)
Nesne kavramı üzerinden yaptığımız çözümleme denememizle, günümüz bilimsel çalışma yöntemlerinde değilse de, bilimsellik anlayışında bir anlama farkındalığı oluşmasına katkı sağlamayı ayrıca ümit ederim.
Türk dilinin, duygu ve düşüncenin niteliğini hangi üslupla taşıdığına ışık tutacak küçük bir örnekle noktalayalım.
Türkçe vasıtasıyla yürüyen inanma ve anlama üslûbu, öyle derinliklere nüfuz eder ki son dönem Türk şairlerinde aşağıdaki benzerleriyle sıkça karşılaştığımız duygu karmaşası, aynı şiirin içinde coşkulu bir ümide dönüşebilir. Bunu yaratan da Türk dilinin içinde yaşayan ruhun kendisidir.
Sevdiğim dünyalar kadar, gel dese bir gün gel dese
Nesi var ömrün nesi var, vesvese hepsi vesvese
Bir şarkı gelir uzaktan, söyler aşktan yaşamaktan
Bir ses ki rûhtan dudaktan, o sese yandım âh o sese
Mâdem ki gönül böyle deli, delicesine sevmeli
Usanıp yine sevmeli, bitmese sevgi bitmese¹⁶³
Anlaşılan o ki şuur altında yürüyen ama zaman zaman beklenmedik bir farkındalıkla ortaya çıkan "sonsuz ümit duygusu" da dil yoluyla devam eden "inanma tarzının" ürünüdür.
¹⁶³ Ümit Yaşar Oğuzcan, Acılar Denizi - Tüm Şiirleri 1, Özgür Yayınevi, İstanbul 1983.
Sayfa 118 - Post Kitap, Divan Edebiyatı Vakfı Keyfiyet Mahfili Türkçe Araştırmaları: 1, 1. Baskı, İstanbul 2020, TÜRKÇENİN NE'Sİ VAR
"Udıma" (uyuma) sözünün Köl Tegin abidesindeki ses yapısı ve anlamının Kutadgu Bilig'de de devam ettiğini görmekteyiz. Ses yapısındaki d/y dönüşümü ile günümüzde de varlığını sürdüren en eski Türkçe kelimelerden biri olduğu anlaşılmaktadır. Türk dilinin anlatım gücü ve derinliğinin farkında olan Yusuf Has Hacib, hiç kuşkusuz Türkçeyi kadim ontolojiye bağlı kavrayışıyla bilgelik düzeyinde kullanır.
İnsan varlığının dünya şartlarında etkinleşebilmesi, bilinçli eylemlerde bulunabilmesi akıl-beden ilişkisinin sağlıklı bir şekilde kurulabilmesine bağlıdır. Bu bir uyum meselesidir ve karşılaşılan yeni bilgi ve olguların bir "nisbetler ağı"ndan süzülerek değerlendirilmesi gerekmektedir.
Biz de Türkçenin oluşturduğu anlam dünyasının bağıntı, ilgi ve ilintilerini yine Türkçeyle anlamaya çalışıyoruz.
Türkçede uyuma ve yakını sözcükler; en sıradan kullanımından bilime, sanata, edebiyata kadar genellikle olumsuz çağrışımlarla dile getirilir. Ölüm uykusu, uyan da balığa gidelim, uyuma çalış, ayakta uyumak ve benzeri birçok ifade, Türkçede uyumanın olumsuz bir durum olarak anlaşıldığını gösteriyor.
Yaşama umudu kalmayan hayvanların veteriner eliyle öldürülme zorunluluğu için de bugün "uyutma" terimi kullanılmaktadır. Uydu devlet tabiri de diplomatik manda kavramıyla kısmen örtüşür. TDK Türkçe Sözlükte, anestezi ve narkozun Türkçe karşılığı uyuşturma sözüdür.
Sayfa 25 - Post Kitap, Divan Edebiyatı Vakfı Keyfiyet Mahfili Türkçe Araştırmaları: 1, 1. Baskı, İstanbul 2020, TÜRKÇENİN UYANIŞI - I
Hayde gel benimle ol
"...düşünme dediğim şey felsefeden çok daha basittir. Fakat gerçekleşmesi çok daha zordur. Ve dile yönelik bir itinalı tavrı gerektirir. Bu bir zamanlar düşündüğüm gibi yeni terimlerin icadından ziyade, dilin orijinal içeriğine geri dönüşü işaret eder. Ki bu içerik dilimiz içerisinde sürekli bir bozulmanın kurbanı olmuştur."
Martin Heidegger
1964, Paris
Sayfa 1 - Post Kitap, Divan Edebiyatı Vakfı Keyfiyet Mahfili Türkçe Araştırmaları: 1, 1. Baskı, İstanbul 2020
Orhun Yazıtlarında yine kö- sesi ile başlayan Köŋül (gönül) sözcüğü her üç bengü taşta toplam beş yerde kullanılır. Gönül sözü; KTG 12 ve BKK 14'te, gönülden ağlamak; KTG 11'de geçer.
"Bu süg ilt tidi. Kıyınıg köŋlüngce ay, Ben sanga ne ayayin tidi. Kelir erser körü kelür, kelmez erser tilig sabığ"¹⁶⁵
(Bu orduyu sevk et dedi. Cezayı gönlünce söyle. Ben sana ne söyleyeyim dedi. Gelirse hile toparlanır, gelmezse haberciyi, sözü alarak otur dedi.)
Bu satırlarda İnel Kağan'ın, Bilge Tonyukuk'a; "cezayı gönlünce söyle" hitabını, yücelik çağrışımı ışığında değerlendirmek gerektiğini düşüyoruz, çünkü yazıtların genel bakış açısı kö- sesine ağırlıkla bu anlamı vermektedir. Buradaki gönlünce ifadesini de bu zaviyeden "Sen gönlünde Töre'yi kurduğun için gönlünden gelen ilhamla hükmünü ver" şeklinde anlayabiliriz. Böyle bir gönlün verdiği hüküm elbette yüksek görüşlü, adilane ve Töre'ye uygun olacaktır.
¹⁶⁵ Tonyukuk birinci taş güney yüzü 8. satır.
Sayfa 122 - Post Kitap, Divan Edebiyatı Vakfı Keyfiyet Mahfili Türkçe Araştırmaları: 1, 1. Baskı, İstanbul 2020, TÜRKÇENİN KÖKLERİ
Kurtulmak-Kurtuluş-Kurtarıcı
İlk bakışta birbiriyle alakasız görünmesine rağmen dikkatli bir gözle incelendiğinde aynı köke bağlı bir sözcük ve ondan türetilen kelimelere odaklanmaya çalışacağız. Türkçemizde ses yapısı kısmen değişse de dil yoluyla şuuraltında devam eden güzellik yönelişli anlayıştan söz edebiliriz. Buna bir örnek olarak kurtulmak sözcüğü üzerinde
Sayfa 108 - Post Kitap, Divan Edebiyatı Vakfı Keyfiyet Mahfili Türkçe Araştırmaları: 1, 1. Baskı, İstanbul 2020, TÜRKÇENİN KURTULUŞU
Akılcılığa yaptığımız vurgu ve "bilgi" hakkındaki tutumumuz haklı olarak "biçimsel rasyonalite"yi² akla getirebilir. Fakat Türkçe bağlamında bir "düşünme" üzerinden hareket ediyoruz. Dolayısıyla "Töre" çevresinde kavramsallaşan değerlerin, Türkçe düşünce tutarlılığını sağlayacağı görüşündeyiz.
Doğal
Sayfa 16 - Post Kitap, Divan Edebiyatı Vakfı Keyfiyet Mahfili Türkçe Araştırmaları: 1, 1. Baskı, İstanbul 2020, TÜRKÇENİN UYANIŞI - I
Elinizdeki kitabı oluşturan denemeler; Türkçenin kalbine doğru bir yolculuğun kişisel izlenimleri olsa da bu izlenimleri uyandıran özne, Türk dilinin bilinen kadim eserleri ve kurucu isimleridir.
Çalışmamız, kavramsal içerikle yüklü Türkçe sözcükleri yeniden anlama yolunda dikkatli ve samimi bir çabadır. Bilindiği gibi kelimelere yüklenen anlamlar, kendiliğinden ya da kontrolsüz bir sürecin eseri değildir. Varlık ile insan arasında sürekli etkileşimin getirdiği kaçınılmaz bir alışverişle yaratılan dil, insanı ve dolayısıyla toplumu şekillendirip kültür-medeniyet inşaa ediyor. Milletin halefleri ve selefleri arasında mesafe açıldıkça, dilin özünde kurulan anlam da olumsuz bir seyre giriyor.
Türkçenin bugüne kadar göz ardı edilmiş anlam kökleri, esasen Türk düşüncesinin anlama kodlarını da taşır. Türk varlık anlayışı, geçtiği yere hayat veren coşkun bir ırmak gibi Türkçenin içinde akmaktadır.
Sayfa 11 - Post Kitap, Divan Edebiyatı Vakfı Keyfiyet Mahfili Türkçe Araştırmaları: 1, 1. Baskı, İstanbul 2020, ÖNSÖZ
Uyumak ve Uyanmak Farkı Üzerine
Türkçe de her dil gibi kendine özgü bir muhakemeyle yürümektedir. Bugün kullandığımız "uyumak ve uyanmak" fiilleri, lisanın içinde kodlanmış dünya görüşünün dil imkânlarını kullanarak nasıl derinleştiğinin ipuçlarını taşımaktadır.
"bir ança udıdı bir ança oduğ
kopa keldi saknu toğa keldi toğ"¹⁴
(Biraz uyudu,
Sayfa 22 - Post Kitap, Divan Edebiyatı Vakfı Keyfiyet Mahfili Türkçe Araştırmaları: 1, 1. Baskı, İstanbul 2020, TÜRKÇENİN UYANIŞI - I