Modernite ve bürokrasi eleştirisi, aslında ilk bakışta Tanpınar'ın direk mesajı olarak algılanabilir ki, bu da yanlış değildir elbette.
Ama benim değineceğim yanı ise, günümüzde sıkça karşılaştığımız iki terimin,
"Algı yönetimi ve akıl tutulması" bağlamı...
Olmayan bir iş, olmayan bir kurum ve itibarsız iken bir numara olan “Hayri İrdal.” Peki nasıl?
Hani “Halit Ayarcı” sürekli ne der “Hayri İrdal’a?” (mealen)
“İnanacaksın, önce sen inanacaksın… İnanacaksın ki herkes de bize inansın. Doğru diye bir şey yoktur; Doğru senin neye inandığındır.” diye…
Yani, muhtaç/biçare olan “Hayri İrdal” üzerinde yapılan bu manipülasyonla tüm toplum bazında bir algı yönetimi sağlanır…
Gazetelerde çıkan röportajlar, dergilerde yayımlanan makaleler, her yere asılan sloganlar…
Ve olmayan bir şeye inandırılır halk!..
“Saatleri Ayarlama Enstitüsü,” saat ayarı (kendisi gibi olmayan) halktan ceza adı altında para kesmeye bile başlar.
İşte buradan sonra da “Akıl tutulması” olgusu devreye girer.
Kimse bu absürt ve bir o kadar da aptalca olaya karşı çıkmaz. Hatta “n’oluyor!” bile demez.
Üstüne üstlük halk bundan zevk duyar, mutlu olur.
Yoldan çevirdikleri görevlilere ayarsız saatlerini gösterip ceza kestirirler kendilerine.
Bu durum dışarıdan bakıldığında ne kadar aptalca dursa da, inanılmaz hadi canım deseniz bile, bal gibi gerçektir Tanpınar için…
Gerçi sizler de günümüzü düşündüğünüzde, yukarıda kısaca anlatmaya çalıştığım “algı yönetimi ve akıl tutulması” olgularını bu romandakinden farklı örneklerle yaşıyorsunuz zaten. Bu da Türkiye’nin gerçeğidir işte…
