Müfettiş", Gogol'un toplumun her kesimini eleştirdiği ve taşlamalar yaptığı bir tiyatro eseridir. Yalnızca yönetici kesimini değil, halkı da eleştirerek yer yer dalga geçer. Güldürürken, o dönemin şartlarını göz önünde bulundurarak aslında düşündürmeyi amaçlar.
Hikaye, uzun yıllar boyunca Saratov'un bir ilçesinde kaymakamlık yapmış olan Anton Antonoviç etrafında gelişir. Antonoviç, yöre halkını canından bezdiren, rüşvet alan, yolsuzluk yapan ve sorumsuz bir karakterdir. Bir gün, ilçeye bir müfettişin geleceği haberi duyulur ve bu haberi duyan Antonoviç panikler. Ancak Antonoviç, müfettiş hakkında hiçbir bilgiye sahip değildir.
Şans eseri, tüm parasını bir kumar oyununda bir yüzbaşıya kaybeden bir adam, Antonoviç'in yönettiği hana gelir. Bu adam, hancının kendisini şikayet edeceğini düşündüğü için çaresizdir. İlçede bulunan iki kişi, bu adamı görür ve durumu kaymakama haber verir. Antonoviç, adamı müfettiş sanarak ona saygıda kusur etmemek için çaba sarf eder ve neredeyse yalakalık yapar. Hikaye, bu yanlış anlaşılmalar ve komik durumlar üzerine kuruludur.
Gogol'un "Müfettiş" adlı eseri, toplumun çürümüşlüğünü ve ahlaki bozukluğunu alaycı bir dille eleştirir. Bürokrasinin absürtlüğünü ve yetkililerin yolsuzluklarını vurgulayarak hem güldürmeyi hem de düşündürmeyi hedefler. Eser, tiyatro formatında yazılmış olup dönemin sosyal ve siyasi gerçekliklerini yansıtmayı amaçlar.