Aydınlanma Bilgisi
İnsanlık tarihi, benzer şeylerin farklı biçimlerde yaşanmasıyla geçerken, diğer taraftan da keşfedilenin sonrakine miras kaldığı kümülatif bir bilgi aktarımının etkisiyle de radikal değişikliklere sahne olmaktadır. Bilgi, şüphesiz ki güçtür ama vicdandan, merhamet ve hikmetten ayıklanmış bir bilgi aynı zamanda zulmü de beraberinde getirmiştir. Nitekim atomu parçalamaya kadar giden bilgi birikimi ve gelişim iradesi, atom bombası da yapabilmiştir. Hidrojen üzerine çalışmalar yapıp ondaki enerji potansiyelini gören irade atom bombasından bin kat daha güçlü Hidrojen bombasını da yapabilmiştir.
İnsanlık en başından beri aydınlatılmaya muhtaç bir karanlıkta. Kastettiğim sadece bilimsel-teknolojik aydınlanma değil elbette. İnsanın kendi doğasında var olan cevherlerin de meydana çıkarılması, içine de ışık tutarak o büyük âlemin farkına varması gerekmekte. Çünkü insanlık; âlem içinde bulunan, içinde âlem bulunduran bir âlem. Karanlığa düştükçe, yaşam boğucu hâle geldikçe her devirde birileri çıkmış ve bir kibrit çakarak bulunduğu tarafı aydınlatmıştır. Bu aydınlanma zaman ilerlese de silinmemiş, o ortak tarihe eklenmiştir. Geldiğim nokta kitabı anlatmak için yeterli o yüzden bu genel girizgahı daha fazla uzatmayacağım.
Kitap, tarihin çeşitli dönemlerinden ve çeşitli coğrafyalardan iz bırakmış yaşamlara mercek tutuyor. Aklınıza kronolojik bilgilerin ansiklopedi duyarlılığıyla bir yekûnu meydana getirmesi gelmesin. Çünkü işin güzel tarafı; bir edebiyatçı tarafından yazılmış, hem de akıcı ve edebi bir dille. Kitabın alt başlığı ise Doğudan ve Batıdan Portreler. Portre, bize bir şey hakkında genel bilgiler verir. O şeyin ana hatlarını portre sayesinde görmüş ve onu biraz da olsa tanımış oluruz. Bu bakımdan çok doğru bir isim seçimi bana göre. Bunu okuduktan sonra daha iyi görüyorum.
Peki kitapta kimler anlatılıyor? Antik Yunan da var Mâverâünnehir de. Felsefe de var sanat da. Pozitif bilim de var hikmet de. Hem de bu hayatlar kendi içinde belli bir tasnifle düzenlenerek verilmiş. Alelade bir sıralamadan çok bilinçli bir çalışma sonucu düzenlendiği anlaşılıyor. Bölümler arasında belirgin bir ayrım yok sadece aynı alandaki kişiler sıralama olarak birbirini takip ediyor. Büyük roman üstatlarının ardı adına verilmesi, sizi başka duygu ve düşüncelere sürüklerken, şair ve müzisyenlerin olduğu tarafa geldiğinizde bambaşka bir iklimi yaşıyorsunuz. Filozofların olduğu kısma geldiğinizde zihniniz, fikirler üzerine talim yaparken, İslam alimleri ve yöneticilerin erdemli ve adaletli yaşamları üzerine hikmet ve erdem üzerine düşünüyorsunuz. Genel anlatım sanki manzume gibi akıcıyken, doğudan portreler sanki menkıbe tadındaydı. Büyük geniş bir karışım olmuş olması kitabı, ilgi çekici ve ufuk açıcı kılıyor. Sadece filozofların ya da sadece bilim adamlarının ya da sadece doğunun hikmetli bilgelerinin anlatılmamış olmasını; yazarın, bizim daha büyük resme odaklanmamızı istediği için olduğunu düşünüyorum. En başta bahsettiğim o vicdanın, merhametin, adaletin ve hikmetin içinden alınmadığı bilginin ve gelişmenin değerini göstermek için… İnsanın içindeki ‘tasavvur etme ve meydana getirebilme’ potansiyeliyle neler yapabildiğini hatırlatmak için…
Daha evvel sözlerini duyduğum ancak hayatı hakkında hiçbir fikrimin olmadığı yazar ve filozoflar hakkında çok ilginç bilgiler edindim. İlginç yaşam öykülerinin yanında savundukları fikirlerinin de verilmiş olması oldukça faydalıydı. Fikirlerinden ilham aldığım, ilgimi çeken filozoflar ve kitaplarını araştırdım, araştırma sonucunda ise bazı kitapları listeme ekledim. Yani bir kitap, sadece merak uyandırıp bilgiler katmış olmadı, benim için kitaplar da doğurmuş oldu.
Aklın dışında gönle, duyguya hitap eden tarafından da bahsetmek isterim. Özellikle şairlerin olduğu tarafa gelirken hikmetli, incelikli kısım da başlamıştı. Bir gece vakti Suskunlar Meclisi’ne kabul edilmek için başvuran Molla Cami’yi okurken bir bardak suyla zarif bir biçimde reddedilişini, onun da dolu su bardağına gül yaprağı koyarak verdiği cevapla kabul edilişini görmek, o inceliğe, duyarak, hissederek yaşamaya dair beni düşündürdü, algı kaybı çok büyük çünkü. Sonrasında bir de yazarın “Açıldığında kapanmıyorsa bir kapı, açılan kapıdan kovulmuş olarak girer insan,” deyişi bana https://1000kitap.com/yazar/Ihsan-Oktay-Anar’ ın 
Suskunlar romanını hatırlattı: "Senin buraya gelişin, bizim gel dememizden ziyade onların git demesindendir." Tamamlanan bir misyon ile yeni bir kapının zorlanması ve açılması, dışarıdan kovulma içeriden kabul edilme anlamına da geliyor çünkü. Yine kuyumcu titizliğinde çalışan ravileri duymak, adaletle hükmetmek ve mütevazi yaşamaya gayret eden yöneticileri okumak, erdemlerini ve inandıklarını kimseye boyun eğmeden, çıkar gözetmeden mahkûm edilmek, sürgüne uğramak pahasına yaşayan alimleri okumak, hikmetli sözlerin nerelere vardığını duyumsamak oldukça güzeldi.
Son olarak kitabın adının geldiği yerden de bahsederek sözü bağlayalım. Diyojen bir ağacın dibinde otururken bir gün, ona teveccüh göstermek için yanına Büyük İskender gelmiş. Üzerine vuran gölgeden hoşnut olmayan, kimseye de tabi olup kendi düşünce ve hareketlerini kısıtlamak, hür iradesini kaybetmek istemeyen Diyojen, Büyük İskender’e “Güneşimin önünden çekil” der. (resimag.com/p1/6bd51e1843.jpeg )
Kitap da bu adı alarak bana göre iki şeyi çağrıştırıyor: Birincisi, hiçbir güce tamah etmeden, yaltaklanmadan başkasının doğrusu yerine ilham alıp inşa ettiği kendi doğrusunu, hikmet-merhamet-adaletten sıyrılmamış bilgiyi yaşamaya çağırması. İkincisi; Güneş’in, aydınlatma için imge olarak kullanılması. Kitap, büyük resmi kastetmesinden dolayı Güneş, aydınlatma açısından oldukça doğru bir kullanım tercihi. Ayrıca bilindiği gibi güneş, hem ışık hem de ısı kaynağıdır. Kitaptaki gönle hitap eden yan da bu ısı kaynağı tarafına denk geliyor diye düşünüyorum.
Sabırla, sonuna kadar okuyan herkese teşekkürler..
··
296 görüntüleme
Bu yorum görüntülenemiyor
Emin Bey, aklımdaydı incelemeniz uzunluğundan uygun bir ana getirmek istemiştim :) 'Gölge etme başka ihsan istemem'in Ali Ural'cası sanırım kitabın başlığı dediğinize göre. Satranç Oynayan Derviş'le çok benziyor anlattıklarınız. Çok güzel yazmışsınız yine, elinize sağlık.
Evet, güzel ifade ettiniz, kitap başlığı aynen de dediğiniz gibi :) Satranç Oynayan Derviş kitabının da alt başlığı Doğudan ve Batıdan Portreler 2 zaten, devam kitabı sayılır, aynı minval devam ediyor. Çok teşekkür ediyorum, ilginiz ve dikkatiniz için..
Epey bilgilendirici ve tespitlerinizle birlikte ilgi uyandırıcı bir inceleme olmuş. Keyifle okudum yine. Emeğinize sağlık:)
Eseri beğeneceğinizi de düşünüyorum, hazır ben iyi bir şey yapmış, merak ettirmişken, siz de bir ara okursunuz :) Teşekkürler Zeyneb Hocam, keyifle okumanıza sevindim..
Çok yetkin bir inceleme olmuş - birkaç kere de okudum- iyi ki takip ediyorum dedim.
Ben de sizden güzel incelemeler okuyorum, dikkatle takip ettiklerimdensiniz, çok teşekkür ediyorum ilginiz, sabrınız ve ısrarınız için :)
Elinize sağlık, çok güzel yorumlamışsınız kitabın içeriği. Girizgah kısmı da şahane olmuş.
Her kitap okunacak kitaplar, araştırılacak mevzular ile ilgili yeni kaynaklara iter bizi. Bu kitap bana da okumam gereken ama daha önce aklımdan geçirmediğim sürüsüyle kitap ekletti listeme. Teşekkürler inceleme için.
Her kitap maalesef yeni ışık doğurup yeni kapılar açamıyor. Ama şükür ki bunu başarabilen böylesi münbit kitaplar da var. Okurken benzer süreçleri yaşamış olmamıza da sevindim :) İlginiz, övgüleriniz ve zaman ayırıp okuduğunuz için ben teşekkür ediyorum...
Aslında okumayı istediğim bir kitap değildi. Hatta artık ''sevgili dost'' yazan bir şey görünce okumuyorum, aynı şeyleri okumak, aynı ismi çok görmek bende eksi bir düşünceye sebep oluyor. Ama incelemenizle kitabı ilerde okumak üzere hafızama aldım, çok güzel yazmışsınız. Kaleminize sağlık.
Merak etmeyin, hatırladığım kadarıyla kitapta bir tane bile "sevgili dost" geçmiyor :) Beğenmenize sevindim, umarım nasip olur da kitabı ilerde okursanız, aynı beğeni sürer.. Çok teşekkür ediyorum teveccühünüz ve zaman ayırmanızdan dolayı.
2 sonraki yanıtı göster
Emeginize saglik biraz uzun bir inceleme ama guzel olmus
Bitince aynı şeyi fark ettiğim için sondaki notu iliştirdim :) Vakit ayırdığınız için teşekkür ederim.
Şu an kitabı okumaktayım, vesilenizle. İnanılmaz doyurucu bir eser. Zorlu da bir eser. Gerçekten sırf bu kitap üzerine olan incelemeniz bile saygıdeğer. Nasıl hakkını vereyim bilemiyorum.
İnceleme vesilesiyle eseri okuyor olmanız, bir de bunun yanında eseri hayli beğenmiş olmanız gerçekten de mutluluk verici. En iyi hakkını verme yolu, eserden olabildiğince istifade etmek olabilir, siz de zaten bunu yapıyorsunuz anladığım kadarıyla :) O tat hiç bitmesin dileğiyle...
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.