Aydınlanma’nın savunduğu değerlere sıkı sıkıya bağlı bir felsefe profesörü olan Nicholas Caritat, yaşamını sürdürdüğü Askeristan’da askerî cunta tarafından tutuklanmasının ardından direnişçilerin örgütü El tarafından kaçırılıp "olanaklı dünyaların en iyisini" bulmakla görevlendirilir. Voltaire’in Kandid’inin saflığıyla diledüşmüş iyimser kahramanı "Dr. Pangloss" adı altında yollara düşen profesörümüzün ilk durağı, yararcılığın hüküm sürdüğü Yararistan’dır. Bu ülkeyle ilgili gözlemlerini sürdürürken, ayrılıkçı bir azınlık olan Bağnazistanlılar tarafından kaçırılan Profesör Caritat’ın imdadına bu kez Ortakistanlı bir arabulucu, Bay Tanrıelçisi yetişir. Bir "cemaatler cemaati" olan Ortakistan’daki macerası da fazla uzun sürmez. Burada da önce Kibiristanlılar ile Sarkıtçılar’ın, ardından da Toplumsal Cinsiyet Organı’nın gazabına uğrayan kahramanımız, Özgürlük’e bir tren bileti alıp kendini Özgüristan’a güçlükle atar. Tren yolculuğu sırasında hoş bir sürprizle karşılaşır: Bir istasyonda trenden iner, güzel bir yürüyüşün ardından iki ahbap çavuşla tanışır. Günlerini avlanmakla, balık tutmakla, çiftlik işleriyle ve akşam yemeğinden sonra "eleştiri" yapmakla geçiren bu beylerden burasının "sınıfsız toplum" düşünü hayata geçiren Emekistan olduğunu öğrenir. Uyandığında kendini Özgüristan’ın başkenti Özgürlük’te bulur. Özgüristan’daki "sınırsız özgürlük"ün yolaçtığı "yersizyurtsuzluk"tan da yılan profesörümüz Minerva’ya bir bilet alıp kendini yeniden yollara, olup olmadığı bile belli olmayan bir "düşülke"nin, Eşitistan’ın yollarına vurur. Bu yolculuğunda, ona bir ara, "hakikatin sesi"ni duyuracak olan Minerva’nın Baykuşu da eşlik eder. Profesör Caritat’ın türlü maceralarla sürüp giden umuda doğru bu bitimsiz yolculuğu, yeni kılavuzunun yol göstericiliğinde bambaşka bir boyuta taşınır.
Steven Lukes, göndermelerle örülmüş çağdaş bir siyasal yergi olan bu kurmaca yapıtında, bir yandan felsefece düşünmenin tarihinde iyimsercilik ile kötümsercilik arasında alttan alta hep sürüp giden o ince çatışmanın izlerini sürerken, öte yandan ideoloji ile ütopya arasındaki ilişkiye odaklanarak ütopya(cılık) ile karşıütopya(cılık) arasındaki sınır çizgilerinin iyiden iyiye bulanıklaştığını ve bundan böyle, pek öyle sanıldığı gibi, koyultarak çizilemeyeceğini vurguluyor. Lukes, siyaset felsefesi alanında iyi bir toplumun nasıl olması gerektiğine dair söyleyecek sözü olan tüm düşünürleri konuşturuyor. Denilebilir ki, Profesör Caritat’ın Şaşırtıcı Aydınlanması, Sofi’nin Dünyası’nın felsefece için yaptığını, çok daha yetkin ve eğlenceli bir biçimde siyaset felsefesi için yapıyor.
