Petrovskoye köyünden yolculuk, gecenin sonuna yolculukla Moskova'ya varış. Tolstoy'un sosyolog yanını görüyoruz, karakter kendisi ile hiçbir bağı olmayan insanları bile düşünür haldedir. Tolstoy'un derin betim yeteneğini görüyoruz, yani ben sıkıcı buluyorum doğa tasvirlerini ama olsun sonuçta yetenek yetenektir. Moskova'ya giderken Nikolenka ile
"Gün boyu aptalca ve hüzünlü bir izlenim içindeyim. Akşama doğru bu ruh hali bir okşanma ve şefkat arzusuna dönüştü. Çocukluğumda olduğu gibi, sevgi dolu ve merhametli birine sarılmak, tatlı tatlı ağlamak ve teselli bulmak isterdim... Ufacık olmak ve annemin yanına gitmek isterdim; onu hayal ettiğim haliyle. Evet, evet, annemin yanına gitmek;
Gogol için "Rus Edebiyatı'nın Babası" denmektedir ve bence de bu doğrudur. Puşkin ve Lermontov, kendileri gibi psikopat bir çocuk olan Gogol'ü yetiştiren iki dede gibidir. Puşkin ona birçok yapıcı eleştiri ve özgüven aşılarken Lermontov ise ona kendi eserlerini okuyacaktır. Puşkin ve Lermontov'un şaibeli ölümleri ile Gogol'e tabiricaizse
Her insanın eski yaşamını göz önünde bulundurmak gerekir, çünkü çoğu kez soğukkanlılıkla bakılmıyor olaya, hemen suçluya bağırılıp çağırılmaya başlanıyor, böylece adam yalnızca korkutulmuş oluyor ve ağzından işe yarar tek bir laf alınamıyor. Halbuki onunla oturulup insan gibi konuşulsa; suçunu itiraf edeceği gibi, bağışlanmayı da beklemeyecektir. Hatta bu yüzden kimseye de kızmayacaktır, çünkü onu yargılayan insan değil, bir yasa olduğunu açıkça görecektir.
Nasıl anlamak gerekirdi bu gözyaşlarını? Yaralı bir ruh hep kanayan yarasına ilişkin gizleri mi açıyordu böylece? Yoksa içinde başlayan başarı da insan oluşumunu sürdürememiş olmasına... çocuk yaşlarından başlayarak başarısızlıklarla mücadele ede ede zorluklar karşısında yılmayan bir kişilik geliştirememiş olmasına... Erimiş bir çeliğe benzeyen zengin iç güçlerine son suyunu veremediği için şimdi iradesinin yeterli sertlikten yoksun olmasına... olağanüstü öğretmeni çok erken öldüğü için bir o yana bir bu yana salınıp duran ve kendi başlarına doğrulacak güçleri olmayan kararsızları uyandırıp ayaklandıracak, her sınıftan, her katmandan, her unvandan, her meslekten Rus insanının duymak için yanıp kavrulduğu o ilahi "İleri!" gürleyişini olanca canlılığı ve gümbür gümbürlüğüyle yükseltecek kimsenin olmayışına mı gözyaşı döküyordu?
Çünkü günümüz yargısı, güneşin incelendiği camlarla, gözle görülemeyen minik yaratıkların incelendiği camların aynı ölçüde mucizevi camlar olduğunu kabul etmiyor; çünkü günümüz yargısı aşağılanan, hor görülen yaşamdan alınmış bir sahneyi ışıtmak ve onu bir sanat eseri katına yükseltmek için esaslı bir ruhsal derinlik gerektiğini kabul etmiyor; çünkü günümüz yargısı, yüce, coşkulu bir gülüşün yüce bir lirik hareketin yanında durabilecek değerde olduğunu, böylesi bir gülüşle, panayır soytarıların maskaralık olsun diye yüzlerini buruşturmaları arasında bir uçurum olduğunu kabul etmiyor.
Tanrının sevdiği kuluymuşsun! Kötü biçilmişsin, ama dikişine diyecek yok! Anandan mı böyle ayı doğdun, yoksa ıssız taşra yaşamı, ekip biçme, köylülerle uğraşıp durmak mı seni böyle yavaş yavaş ayılaştırdı? Ama yok! Bence çağcıl bir eğitim alıp taşrada değil, başkent sosyetesi içinde yaşasan da sen gene böyle olurdun. Burada bir tepsi börekle iştahı açıp yanında lapayla birlikte koca bir koyun kaburgasını gövdeye indiriyorsun; başkentte olsaydın trüflü fileminyon yiyor olacaktın. Burada bir sürü köylün var ve onlarla iyi geçiniyorsun, eziyet etmiyorsun onlara, çünkü onları üzersen sen de zarar görürsün bundan. Öbür türlü olsaydı, sana bağlı memurlar olacaktı ve bunlar senin malın, senin kölen olmadığı için analarını ağlatacaktın ya da devletin malı deniz diyip bunlara bir güzel girişecektin. Yok! Bir el yumruk olmaya görsün, açılıp bir daha avuç olmaz!
Gogol tarafından yazılan tiyatro değerlemesi olarak sayabileceğimiz 2 tiyatro işlerinden oluşma bir kitap. Bir kitap hakkında ilk kez şahsi fikirlerimi belirteceğim: Kitaba kötü ya da iyi demiyorum ancak Gogol'ün daha önce 4 kitabını okuduğum için bana diğerlerine nazaran daha basit, daha yavan bir esermiş gibi geldi. Yani bunu Gogol değil başka