Kür Şad (Asina - Chie - Shih - Shuai)

Kür Şad, Kürşad ya da Kürşat olarak birçok Türk çocuğuna ad olan bu isim nereden geliyor, aslı astarı nedir? İnsan merak eder!

Bu destanı birçok kişi içeriğini bilmese de en azından duymuştur diye düşünüyorum; Kür Şad ve kırk eri...

Ahmet Haldun Terzioğlu, 1960 Trabzon doğumlu, emekliliğine kadar devlet memurluğu yapmış, emekli olduktan sonra da kendini tamamen yazmaya adamış bir Türk yazardır...


Kür Şad, ilk olarak Nihal Atsız'ın 1946 yılında yayınlanan Bozkurtların Ölümü adlı eserinde geçer. Peki böyle bir isim ile anılan bir kişi Türk tarihinde var mı? Mevzunun aslı şu: Çin kaynaklarında Cie she shuai olarak geçen ve yanındaki kırk kişiyle saraya saldıran bir Türk'ten bahsedilir. İşte bu kaynaklardan yola çıkarak bu olay destanlaştırılır. Atsız bu isme nasıl ulaştığını şöyle anlatır: "Ben Çin kaynaklarında geçen Chieh-shê-shuai = Chie shih shuai = Cie şı şuay adının
Türkçesinin ne olabileceğini çok düşündüm. Bir defa kağan çocuğu olmasından yani “Tigin” olmasından dolayı alacağı son idari unvan “Şad” olabilirdi. Geriye bu unvandan önceki ismi tahmin etmek kalıyordu. 1893’te Vilhelm Thomsen’in Göktürk alfabesini çözmesinden sonra kül okunan kelimenin varyantı (dildeki çeşitlenme) olarak kür kelimesi düşünülmüştü. Yani bir l ~r alternansı olabilirdi. Bu alternansa göre kül kelimesinin varyantı kür kelimesi idi. Bu kelime Türkiye Türkçesi’nde “gür” şeklinde yaşamaktadır. Bir insanın “saçı, kaşı, bıyığı, sakalı” gür olabilir. “Ses, su” gür olabilir. Örnekleri çoğaltmak mümkündür. Bu yüzden ben Çince cie kelimesinin Eski Türkçe karşılığının kür kelimesi olduğunu düşündüm ve Çince Cie şı ibaresinin Türkçesinin Kür Şad olabileceği kanaatine vardım. Bu yüzden Bozkurtların Ölümü adlı eserimde roman kahramanının adını Kür Şad olarak koydum. Bana göre de çok yakıştı." bu eserde de buradan yola çıkarak bu ismi kullanmıştır.

Artık ismin nereden ve ne şekilde geldiğini öğrendiğimize göre Ahmet Haldun Terzioğlu'nun Kür Şad olarak destanlaştırdığı romanına gelelim. Yazar kendisine kaynak teşkil eden metinleri hikayeleştirerek başlar sonra kendi yorumlamasıyla devam eder. İlk olarak Çinli yazıcı tarih yazıcısı Tu Yu'dan başlar. Çinli yazarın dilinden o devirdeki yazarların ne şekilde yetiştirildiği ve tarih yazarlığına, yazarlarına gösterilen değerden, tarih ansiklopedilerinin nasıl ele alındığından bahseder. Bu şekilde birkaç kişiyi daha konuşturur. Bunlardan biri de İ-ch'eng Hatun'dur. Bu da, Türk kağanlarına, şadlarına eş olarak verilen Çin kadınlarının nasıl yetiştirildiği ve yaşadığı olayları anlatır. Eser genel olarak bu mantıkta yürür yani önce kaynaklarını konuşturur sonra kendi yorumlamasıyla bunları destanlaştırır.

I. Göktürk devletinin ne şekilde kurulduğu, A-shih-na (Asına, aşina, asena) soyunun nasıl türediği, -eserde bir Çin akınından sonra Türkler tamamen öldürülmüş bunlardan sadece sağ olarak bir çocuk kalmış onun da kolları kesilmiş bu çocuğa dişi bir kurt sahip çıkıp büyütmüş ve sonra çocuk bu dişi kurt ile evlenip, çocuk sahibi olmuş, işte buradan türeyen çocuklar da Aşina soyunu oluşturmuşlardır, Kür Şad da bu soydan gelir- kağanların ne şekilde seçildiği, Çin'in Türkler üzerindeki oyunları, Türk akınları, İ-ch'eng Hatun'un casusluğu, Türklerin bölünmesi, sonrasında gelen esaret ve Kür Şad ayaklanması...


Bu eserin konusu tarihte yaşanmış bir olay olduğu için içeriği önem arz eder. Onun için içeriğini şöyle özetleyebiliriz. Kiymin Kağan, Çine hayrandır ve Çin'e benzemek için çaba gösteren bir kağandır. Aynı zamanda Çinli İ ch'eng Hatun ile evlidir. Türk törelerini bırakıp Çin yasalarına göre hareket etmektedir. Budun bundan rahatsızdır. Kiymin Kağan'ın ölümünden sonra yerine oğlu Şipi Kağan (Shih-pi K’o-han) geçer ve törelere göre de babasının Çinli karısını kendine eş olarak kabul eder. Ancak aynı zamanda Ulu Hatunla da evlidir ve üç oğlu da bu kadındandır. En Büyük oğlu, dedesi gibi Çin yanlısıdır, Çin hayatına ve kadınlarına düşkündür onun için Çin'e yanaşır ve çeşitli antlaşmalar yapar. En küçük oğlu Şu Tigin (Kür Şad) ise annesi Ulu Hatun'un etkisi ile Çin'e karşı hep mesafeli bir hayat sürmüştür ve her zaman Çin'i yağı (düşman) bellemiştir. Şipi Kağan, Türkler arasında birlik oluşturarak I. Göktürk devletini kurar ve Çin'e sayısız akın düzenler. Çin bundan kurtulmak ve akınların etkisini azaltmak için Kağan'ın karısı Çinli İ-ch'eng Hatun ile Kağan'ı zehirler. Yerine kardeşi Çulu, kağan olarak seçilir, Çulu Kağan'ın ölümünden sonra da kardeşi İl Kağan seçilir. Kür Şad hep amcasının yanında yer alır ve amcası ile birlikte sayısız savaşa katılır. Ancak kardeşi Tuli Kağan amcasından ayrılır ve Çin'in yanında yer alır. İl Kağan zamanla zayıf düşer ve yanındaki Kür Şad ve erleri ile birlikte ana yurdu Ötüken Yış'ı terk eder. Çin ordusu Kağan'ın peşini bırakmaz yapılan çarpışmadan sonra Kür Şad ve yanındakiler esir alınıp Çin'e götürülür ve İl Kağan ise kaçmayı başarır. Fakat bir yıl sonra İl Kağan ve yanındakiler tuzağa düşürülerek yakalanır ve onlar da Çin'e götürülür. Çin İmparatoru Kür Şad'a unvan verir ve saray muhafızları eğitmeni yapar. Kür Şad ulusunu Çin esaretinden kurtarmak için yanındaki 40 er ile Çin Saray'ına saldırır ve İmparator'u rehin almak ister fakat bazı olumsuzluklardan dolayı başarısız olur, yanında sağ kalan 12 er ile kaçmak zorunda kalır. Wei nehrini geçmek isterler fakat şiddetli yağmurdan dolayı köprü sular altında kalmıştır bundan dolayı da karşıya geçemezler, peşlerine takılan Çin askerleri tarafında katledilirler. Bu olaydan sonra Çinliler artık Türkleri ülkelerinde istemezler ve tüm Türkleri sınır dışı ederler. ( Neticede bu olaydan sonra yaklaşık olarak 43 yıl sonra II. Göktürk devleti kurulur, bu kısım kitapta geçmez) Kür Şad'ın destanlaşması da buradan gelir kendi canı pahasına ulusunu esaretten kurtarır.

Yazarın baştan sona vurguladığı bazı noktalar var bunlara değinecek olursak: Çin'in daima Türkler üzerinde oyunlar oynadığı ve bu şekilde iç karışıklık çıkardığı, Türklerin normal şartlarda Çin'e asla yenilmeyeceği ancak kendi ulusuna ihanet eden Türklerin varlığı ve yardımı ile birçok kez yenildiği ve sorunlar yaşadığı, Türklerin doğru sonuçlar doğurmayacağını anladıklarında bile Türk töresini uygulamaktan vazgeçmedikleri, törenin Türkler için özün temsili olduğu, Türklerin asla başka ulusların gölgesinde yaşamak istemediği, Çin'in kadınları ile Türklerin iç işlerine karıştığı ve casusluk yaptığı. Destanın baş kahramanı Kür Şad'ın bütün olumsuzlukları bildiğini ve bunların hiçbirinin Kür Şad'ın bünyesinde yer almadığını ön plana çıkarır. Örneğin Kür Şad, Çin kadınlarına asla yanaşmamıştır, ayrıca kendi ulusundaki kadınlardan gelen teklifleri hep reddetmiştir (sonrasında Gökçin'a aşık olur). Aklında yer eden tek şey ulusunun varlığı, birliği ve dirliği için daima cenk meydanında savaşmaktır. Yine hiçbir zaman Çin'in oyunlarına gelmemiştir ve onların önerdiği gizli antlaşmalara da asla yanaşmamıştır. Kür Şad, her zaman töresine sadık kalmıştır ve hep Kağan'ın yanında yer almıştır. Kür Şad, teslim olmayı hiçbir zaman kabul etmemiştir her zaman karşı koymayı ve savaşmayı seçmiştir. İşte bu niteliklere sahip bu Türk son noktada kendi canı pahasına ulusunun esaretten kurtulmasına vesile olmuştur.


Hep kullanılan bir söz vardır: Türk'ün Türk'ten başka dostu yoktur diye. Bu mahiyette sözleri bu eserde de görüyoruz. Gerek bu destanın içeriğine, gerekse genel olarak Türk tarihine baktığımızda, Türklere sorun oluşturan yine kendi ulusudur ona ihanet eden yine ırkdaşıdır. Dışarıdan yıkılması güç olduğu durumlarda bile, içteki kandaşlarının hainlikleri ile yıkılmıştır veya zor duruma düşmüştür. Örneğin bu eserde Tuli Kağan (Kür Şad'ın ağabeyi) kendi kağanına ulusuna ihanet etmiştir ve esarete giden yolda, Çin'e destek vermiştir ve en önemlisi öz kardeşi ile ters düşmüş tamamen farklı bir kişilik ortaya koymuştur. Bu eser dışında buna paralel olarak, Türkiye Rusya ile bir uçak krizi yaşamış ve tüm ilişkiler askıya alınmıştı. Böyle bir durumda her zaman vurgulanan Türki devletlerden olan Kazakistan ve Kırgızistan Rusya'ya açıktan destek vermiştir bu da basit bir örnekti günümüzden. Kısacası oturup düşünmek lazım biz acaba bir yerde yanlış mı yapıyoruz diye neden bu söylem üzerine her şeyi inşa ediyoruz. Destanımızda bile söylediklerimizin aksi söz konusu iken tuttuğumuz yolu gözden geçirmekte fayda olmaz mı?

Yazar kitabı bitirirken birkaç şeye vurgu yapar; "Destanı yüceltmek, ulusu yüceltmektir", "Destanı yaşatmak, ulusu yaşatmaktır" diye. Hem fikiriz gerçekten destanı yüceltmek de lazım, yaşatmak da yoksa destanın bir anlamı kalmaz. Bunların dışında da şöyle ifadeleri var "...Elbette farklar olacaktır anlatımımızda. Elbette bakılan yön farklı olacaktır ki katkı sağlanabilsin. Böylece destan da yaşayacaktır, gerçekler de..." tabii buradaki farklılıktan kastı, Atsız'ın, Bozkurtların Ölümü adlı eseriyle arasındaki fark, ancak asıl önemli olan aslı ile arasındaki uçurum. Ahmet Haldun Terzioğlu, Çin kaynaklarında geçen aslıyla çelişki oluşturacak şekilde bu eseri ele almıştır. Şimdi adı üstünde "destan" tabii ki söz konusu olay hayal ürünleriyle süslenir (örneğin dişi kurt Asena'dan türemek gibi) bu anlaşılabilir ama tarihi kaynaklarda geçen bir olayı da ( ki bu kaynaklar olmasa böyle bir olayın yaşandığı bilinmeyecektir çünkü yazıtlarında bu olay hiçbir şekilde geçmiyor) kendisine çelişki oluşturacak nitelikte değiştirilemez, değiştirilmemeli. Olayın gerçeğiyle neden çelişki oluşturduğunu, Çin Kaynaklarında geçen metinlerden birini vererek göstermeye çalışacağım (Osman Fikri SERTKAYA*
Gazi Türkiyat, Bahar 2014/14: 1-10 makalesinde geçen metin olacak) ama ondan önce destanın ruhunu değiştiren farklılıklara değinmek istiyorum. Kaynaklarda Şipi Kağan ile Çulu(k) Kağan aynı kişi olarak geçerken burada iki kardeş olarak geçiyor; bu eserde hep kağanına sadık kalan ve abisi ile ters düşen Kür Şad, aslında abisi ile birlikte hareket eder ve amcası İl Kağan'a karşı çıkar, bu eserde asla Çinliler ile işbirliği yapmayan ve esareti kabul etmeyen Kür Şad, yine aynı kaynaklarda abisiyle birlikte kendi rızasıyla gidip Çin'e sığınır ve onların verdikleri unvanlar ile Çin'e hizmet eder (Garnizon Komutanlığı gibi); bu eserde hain olarak gösterilen Çinli İ-ch'eng Hatun, Kür Şad'ın annesidir yani Kür Şad anne tarafından aslında Çinlidir oysa bu eserde Kür Şad'ın annesi Ulu Hatun olarak gösterilir; bu eserde kadınlara bakmayan bir Kür Şad, kaynaklarda ise abisi tarafından azarlanır, çapkınlık yapıyor diye.... Şimdi böyle yaparsan destanın temel taşlarını yerle bir edersin dolayısıyla söz konusu destana katkı değil zarar verirsin, kanaatimce...

ve aslından çevirili metin "Tzu-chih t’ung-chien’deki metni bir de orijinalinden görelim. (195, 1887b). Eski Çince metin:1
"Son bahar, 5 Nisan. İmparator Tang tai zong Ciucheng Sarayı’nı denetlemeye teşrif ettiler. Daha önce, Türk T’u-li Kağan’ın kardeşi Cie shê shuai ağabeyi ile birlikte (Çin)
saray(ın)a intisap etmişti. Tang hanedanı tarafından (ona) “Zhong lang jiang” rütbesi verilmişti. Cie shê shuai sarayda iken küstahlaşmaya başladı ve aleyhinde olan ağabeyinden rahatsız oldu. “T’u-li Kağan baş kaldırmak için hazırlanıyor” diyerek ağabeyini itham etti. Tai zong, Cie shê shuai’nin bu
davranışından dolayı onu küçük görmeye başladı ve epey bir süre onun rütbesini yükseltmedi. Cie shê shuai eski kabilesindekilerle birleşerek entrika çevirmeye kalkıştı ve kırk
küsur adam topladı. Gece yarısı 1-3 arası, “Yükselen han” unvanlı (prens) Li zhi’nin saraydan çıkarken saray kapısının açılmasından istifade ederek atla saraya girmeyi ve imparator Tang tai zong’un otağını basarak imparatoru esir almayı planladılar. Ayın 11’inde Cie she shuai ve diğerleri T’u-li Kağan’ın oğlu He luo gu’yu koruyarak gece yarısı saray kapısının dışında gizlendiler. Şiddetli rüzgara rast
geldiği için “Yükselen Han” unvanlı prens (Li zhi) saraydan çıkmadı. Cie she shuai şafağın sökmesine az bir vakit kalmasından endişe ederek askerleriyle saraya hücum etti. Dört sıra kalın perdeden oluşan duvarı geçtikten sonra rastgele ok atmaya başladılar ve 10 küsur muhafızı öldürdüler. “Düşmanı geri püskürtücü” unvanlı komutan Sun wu kai ve adamları ile kıyasıya mücadele verdiler ve epey bir müddet sonra Cie she shuai geri çekilmek zorunda kaldı. Kraliyet ahırına doğru koşarak 20 küsur at çaldı(lar) ve kuzeye doğru kaçtı(lar).
Wei nehri’ni aşarak kendi kabilesine gitmeye teşebbüs etse de Tang askerleri tarafından takip edilerek yakalandı ve öldürüldü.
(İmparator) Tai zong, T’u-li Kağan’ın oğlu He luo gu’yu bağışladı, ancak onu güneye sürgün etti."

Objektif bir şekilde değerlendirmeye özen gösterdim umarım faydalı olmuştur. İyi okumalar

Merhaba :)
Bu kitapta yazar Kür Şad'ın doğumundan önce yaşanan olayları doğumunu ve o dönem yaşadığı olayları, ayrıca o dönemde çevresinde olan olayları ve Çin'e esir düşmelerini, Çin içerisindeki örgütlenmelerini ve baskını, kısacası ihtilalin iç yüzünü daha derinden anlamamıza yardımcı olup ihtilalin sonuçlarını güzel bir dille anlatmış. Tarihimizi öğrenmemize yardımcı olan başarılı kitaplardan biridir. Tavsiye ederim.
İyi okumalar :)

İlk olarak Nihal Atsızın Bozkurtlar kitabında kaleme aldığı ve adını verdiği Aşina soylu Kür şad ve kırk yiğidinin Çin sarayına yaptığı baskın ile Kür şadın hayatının anlatıldığı kitap.Sürükleyici,destansı bir anlatım.O dönemin içindeymiş hissi veren bir üslup.Ancak şunu söylemeliyim ki Atsızın anlattığı Çin sarayını basma kısmı daha heyecanlıydı.Belki de ilk onu okuduğum için bu daha sade gelmiştir bana.Tarihi roman okurlarına tavsiye edilecek bir kitap.

Kitap hakkında söylenecek çok şey var aslında ancak yazar iki cümle ile güzelce özetlemiş: Destanı yüceltmek, ulusu yüceltmek; destanı yaşatmak, ulusu yaşatmaktır. Kut bulsun bütün bozkurtların ruhu gökte..

Henüz Nihal Atsız'ın eserinden okumak nasip olmasa da Kür Şad'ın ve kırk yiğidinin destanını Ahmet Haldun Bey'in anlatımından okumak harikaydı. Sadece o kutlu destanı değil, dönemin özelliklerini de keşfedebileceğiniz, şiir gibi anlatımıyla bir solukta okunacak güzel bir romandı. Tavsiye olunur.

Hüseyin Nihâl Atsız'ın Türk Milleti'ni Kür Şâd ismiyle tanıştırdığı "Bozkurtların Ölümü" adlı eserden sonra, çin yıllıklarında Kür Şâd'ın adının "Chieh-she-shuai" olarak geçtiğini ve Kür Şâd ihtilalini akıcı bir dille anlatan roman.

Hüseyin Nihal Atsız'ın efsane olarak bize tanıttığı Kür Şad... Hunlar, güçlerini kaybeder, Çinlilerin yaptığı oyunlara yenilir ve yıkılma sürecine girerler. Kür Şad'ın engellemelerine, başarılarına rağmen Çinlilere esir olurlar. Esir olmaya dayanamayan Aşina soylu Kür Şad, yanına gönüllü olan 40 er ile kurtuluş planı düzenler. Plânda beklenmedik değişiklikler olsa da ölümüne savaşırlar. Kurtulmak için, esir olmamak için... En azından savaşarak ölmenin gururu ile uçmağa varırlar. Tarihte Kür Şad adında bir isim geçmiyormuş lakin tarihte 41 kişinin başkaldırı gerçeği var. Daha fazlasını öğrenmek için araştırınız.

Öz türkçe kelimelerle süslenmiş mükemmel bir roman. Atsizin açtığı yolda ilerleyen bir yazarın eseri. Kürşad tarihimize yon vermiş bir şahsiyet ve bu şahsiyetin anlatıldığı en güzel kitaplardan birisi de bu. Sosyal ve siyasal yapi hakkında da bilgi sahibi olabileceğiniz bir kitap. Merak uyandırıyor. Araştırmaya sevk ediyor.

Kür Şad...
Atsız Hocamızın Bozkurtlar serisi tadında bir roman ama farklı. Yazarın kalitesi tartışılmaz. Tanıdığım bir yazar. Onunla konuşmak büyük bir onur benim için. Mükemmel bir roman. Akıcı bir dili var. Okumanızı tavsiye ederim.

Üzücü. Okunması gereken bir kitap. Özellikle son yıllarda özümüzü unutturan bir çok olayla karşılaşıyoruz. Benliğimize, kültürümüze sahip çıkmalı, ırkımızı korumalı yüceltmeliyiz. Ne olduğumuzu unutmamalı, birbirimize sahip çıkmalıyız.

Şu bir gerçek ki: Türk'ün Türk'ten başka dostu yoktur. Bunun bilincinde olalım. Varlığımızı, özümüzü unutmayalım. Biz çok yüce bir milletiz. Asırlar öncesinde de aynı hataları yapmış ve büyük yıkımlara uğramışız ancak hala ders almıyoruz ve aynı hataları yapmaya devam ediyoruz inatla. Açın gözlerinizi Dostlar...

Kür Şad büyük bir yiğit.. Asil bir soylu. Benliğine, özüne hayran bir Türk. Kitabı okurken kendimi savaş meydanlarında, elimde kılıcım, atın üzerinde düşmanla çarpışan asil bir Hatun olarak düşledim ve gurur duydum bir kez daha Türk olarak doğduğum ve bu kuta sahip olduğum için...

Türkler esaret altında yaşayamaz. Çin oyununa gelip esir düşen Türklerin bağımsızlığı Kür Şad'ın 40 yiğit ile Çin sarayına baskın vermesi anlatılıyor. Şanlı geçmişimizi unutmamak adına okunmasını tavsiye ederim.

Muhteşem ötesi bir destan, güzel bir anlatım. Nihal Atsız'ın esintileri elbette belli oluyordu. Konuyu biraz daha hayali anlatmış Atsız'a göre.