İşte benim bütün Batı'da ilk defa olarak toplayıp yayımladığım oyunlar Avrupa şarkiyatçılarının dikkatini fazlasiyle çekti.. En çoğunun Almanca, Fransızca, Rusça tercümeleri yapılmış, haklarında ilmi ve edebî makaleler yazılmıştır. Bu alanlarda en fazla Almanlar çalışıyorlardı. Bilhassa Almanya'nın en büyük şarkiyatçısı sayılan Profesör Yakop, bu mesele hakkında birkaç cilt eser meydana çıkarmıştır. Bu eserlerinde, Karagöz oyunlarının tarihini yazdıktan sonra, piyeslerin tafsilâtını veriyor ve genel edebiyat açısından önemli araştırmalarını ekliyordu.
Türk edebiyat tarihinde, bu oyunların hiç tesirini; görmüyoruz. Halbuki, Türk komedilerinin ortaya çıkmasına bunların çok yardımları olacaktı. Saçma Fransız komedilerine bakacaklarına Karagöz oyunlarına dikkat etmiş olsa idiler, millî bir Türk komedisi daha doğru yer bulacaktı.
Said Halim Paşa’nın çok önemli sekiz eseri bir arada... “Buhranlarımız” genel başlığı altında toplanmış bulunan yedi kitabı: Meşrutiyet, Taklitçiliğimiz, Fikir Buhranımız, Cemiyet Buhranımız, Taassup, İslâm Dünyası Neden Geri Kaldı?, İslâmlaşmak ile son olarak yazdığı ve “İslâm’ın devlet teşkilâtı, başkanı, meclisi, partileri, seçimleri, kanun koyma ve icrâ kuvvetleri ile nasıl olmalıdır?” sorusuna cevap veren İslâm Devletinin Siyasî Yapısı adlı eseri... Ayrıca “Hâtırât”ından elde bulunan bir bölüm ve I. Dünya Harbi’ne neden girdiğimizi açıklayan “Cevaplar”ı...
Hani şu çok sevdiğimiz yalısı olan Said Halim Paşa. Kitabını okurlar mı peki batı hayranları? Bu aslında tüm yazdıklarının birleşimi. Özellikle taklitçiliğimiz, fikir ve cemiyet buhranımız kısımları çok önemli. Yıllar önce yazılmış ama tespitleri hala geçerli. Sürgüne gönderilse de isyan etmiyor ve kitap yazıyor. İşte istidatlarını ve bu ülkeye olan borcunu ödeyen gerçek bir Müslüman. Yazılacak çok şey var ama Malta'dan Roma'ya geçip ülkesinden ayrı yaşarken bir ermeni tarafından 57 yaşında vurularak şehit ediliyor.
Batı uygarlığının parlaklığına öyle hayran olmuş, öyle tutulmuşuz ki, onu oluşturan nedenleri kavramaktan aciz kalmışız. Söz konusu nedenlerin sonuçlarını, uygarlığı oluşturan nedenler gibi anlama yanlışına düşmüşüz...
Eskiden Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü olarak görev yapan, 2023 genel seçimleri sonrasında yapılan kabine değişikliğiyle beraber Milli İstihbarat Teşkilatı'nın başına getirilen İbrahim Kalın'ın, okunmasını en çok tavsiye ettiği kitapların başında geliyordu "Buhranlarımız" kitabı. Ben de onun tavsiyesi üzerine almıştım. İyi ki de