Din eğitimi her şeyden önce bir kalp eğitimidir. Onu beden hareketleriyle söz ve ses maharetleri halinde ele alanlar sihre yaklaştırdılar ve Frazer'in, dinin sihirden doğmuş olduğu esasına dayanan iddiasını, bilmeden desteklediler. Bu yüzden halka din telkini yapan hoca, hatip, vâiz, hafız vs. din adamlarının Müslüman cemaatının ruh yapısı üzerine hiçbir tesiri olmadı. Bilâkis bunlar, beden, el, ayak, diz, dirsek hareketleriyle Allah'ın sevgisini kazanarak ebedî saadete ulaşılacağını durmadan halka telkin ettiklerinden Müslüman cemiyetinin ruh dünyası sade işlenmemiş değil, saydığımız beden hareketlerinin yanında değersiz, önemsiz ve mânasız bir boşluğa dönüştürülmüş oldu. Bunlar, ibadet esnasındaki Allah'ı düşünme ve O'na yakınlaşmayı sırf hayal gücünün fantezisine bağladılar ve ileri dinî davranışlarında kendilerini, polis karakolunda dayak yemeye hazırlanan suçlunun korkusuna sun'i bir zorlayışla sokmaktan başka bir şey yapmadılar. Bizzat kalplerini işleme hususunda, tasavvuf dünyasının dışında, din adamlarından bugüne dek hiçbir eser ortaya konmadı. Kur'ân'ı ilâhî bir kalp sadâsı olarak anlayan ve dinin yalnız ve yalnız kalp terbiyesi olduğunu bilen mutasavvıflardır. Kendilerine şeriatçı diyen hocalar bir nevi âhiret polisleri gibi aramızda dolaşıyor ve dünyalıklarını bu âhiret sermayesiyle sağlıyorlar.
Sayfa 177Kitabı okudu
Bir Rus seyyah Süleymaniye’de hissettiklerini şöyle ifade eder:
“Bir akşam Süleymaniye’nin içine girdim. Sessizdi, turist yoktu. Birisi Kur'an okuyordu. Avrupa’da da çok büyük mabetler var. Çoğuna gittim.
Mesela İtalya’daki mabetlere de girdim. İçeri girdiğinizde kendinizi ezilmiş ve Tanrı’dan çok uzakta hissediyorsunuz. Ama Sinan’ın camilerin deki mimari çok farklı, insan o yapı içerisinde, ezilmiş ve baskı altında değil, koruma altında…”
Nazan Bekiroğlu da Köln Katedrali’ndeki
gözlemlerini tasvir ederken şu ifadeleri kullanır: “İnsan burada hiçliğini hissediyor, eziliyor (….) Fakat bulduğu hayat değil ölüm, neşe değil kasvet, ümit değil korku, reca değil ye’s oluyor”
"Yeni Hayat" romanında toplumsal katman, yaşam gerçekliğinin bir boyutu olarak yer alır. Pamuk'un metninde yansıttığı toplumsal çarpıklıklara çözüm getirmek gibi bir amacı yoktur; toplumsal renk, tıpkı metindeki tasavvuf rengi gibi, sanatçının tablosunu oluşturmak için kullandığı renklerden biridir. Türk edebiyatındaki toplumcu/gerçekçi romanlardan farkı budur "Yeni Hayat"ın: Toplumsal öğe, amaç değil, araçtır burada; metnin bir yapıtaşıdır yalnızca. Pamuk Türk edebiyatının başat rengi olan toplumcu eğilimi farklı bir düzlemde süzdürür. Onun tüm romanları, satır aralarında tarih felsefesi gizlenmiş birer çağ romanıdır; içinde yaşanılan toplumun anatomisini yansıtırlar.
Sayfa 266Kitabı okudu
“Hayat kısa. Hepsi bu. Bu üzerinde düşünülmesi gereken bir
şey"
