Antik Dünyada Ekonomi Kavramının Oluşumu: İktisat Üzerine / Oikonomikos
“Acaba soru sormak bir eğitim yöntemi midir İskhomakhos? Çünkü sorduğun bu sorular sayesinde öğrendiğimi fark ettim.” -Sokrates (sayfa 74)
Bugün yine Antik Yunanistan topraklarına bir yolculuk yapıyoruz. M.Ö. yaklaşık 432 yılında doğduğu söylenen Antik dünyanın en garip simalarından birinin hayatına konuk oluyoruz. Bu kişinin ismi kiminizin duyduğu, kiminizinse ilk kez duyacağı 
Ksenophon .
Kendisi bir tarihçi, bir filozof, bir yazar, bir komutan ve şu an bahsedeceğimiz eserinden de anlayacağımız üzere aynı zamanda bir ekonomist. Hatta belki de dünya üzerindeki ilk resmi ekonomist zira günümüzde “ekonomi” halini alan “oikonomikos” kavramı hakkında ilk defa bu kadar çok şey yazan kişi Ksenophon’dan başkası değil. Fakat o, tüm bu kavramlardan çok daha fazlası çünkü oldukça sıra dışı bir yaşama sahip. Gelin hep birlikte Ksenophon’un curcunalı hayatı ve kaleme aldığı eserlerine bir göz atalım.
Yunanistan tarihinin önem arz eden savaşlarından biri olan Peloponnesos Savaşı’nın ilk yıllarında Atina yakınlarında doğan Ksenophon, atlı sınıfına mensup varlıklı bir ailede büyür. Tıpkı 
Platon (Eflatun) gibi, Ksenophon da 
Sokrates’in öğrencilerinden biriydi. 
Ünlü Filozofların Yaşamları ve Öğretileri isimli kitabıyla antik dünyanın felsefe alanındaki en önemli kaynak kitabının yazarı 
Diogenes Laertios’un anlattığına göre Sokrates’le şu şekilde tanışmıştır Ksenophon:
Ksenophon’la dar bir sokakta karşılaşan Sokrates, bastonuyla yolunu keserek ona iyi ve erdemli insanların nerede yetişebileceğini sorar. Ksenophon bu soruya yanıt veremez. Bunun üzerine Sokrates “öyleyse peşime takıl ve öğren” der. Bu andan sonra Ksenophon, Sokrates’in öğrencilerinden biri olur ve böylece kendisini günümüz dünyasının en önemli Antik Yunan figürlerinden biri haline getirecek olan olaylardan birini yaşamış olur.
Diğer önemli olaylar ise şüphesiz ülkesine karşı tavır alarak Sparta saflarına geçip vatanına karşı savaşması ve 
Anabasis’te anlattığı tarihin en önemli olaylarından biri olan “on binlerin” Atina’ya yürüyüşünde aktif rol oynamasıdır.
“…güzel ve soylu duygular gençliğe özgü beşeri güzellikle değil, insanların gündelik hayatının erdemleriyle güçlenir.” (sayfa 36)
Ksenophon aslında ülkesini seven bi adamdır. Demokrasiden kaynaklandığını düşündüğü bir disiplin eksikliği sonucunda savaşlardan ağır yara alan ülkesinin yönetimine karşı tavır almıştır çünkü yanlış olan şeylerin inatla düzeltilmiyor oluşu onun ülkesi için umutsuzluğa düşmesine neden olmuş ve Atina’dan ayrılarak Sparta topraklarına geçiş yapmıştır. Vatanına ihanetten dolayı resmi olarak da sürgün yiyen Ksenophon, Koroneia Savaşı’nda Sparta saflarında Atina’ya karşı savaşmıştır. O anlarda Ksenophon’un neler düşündüğünü tahmin etmek zor olsa da, yıllar sonra yeniden Atina sevgisini içinde şiddetli bir şekilde hissettiğini ve hatta oğullarından biri olan Gryllos’un vatanı için bir savaşta canını feda ettiğini de belirtmek gerek.
Pers Krallığı’nın prensi Kyros’la tanışması, kendisini Anabasis’te anlattığı bir dizi olayın içinde bulmasını sağlar. Anadolu topraklarında Atina, Sparta ve Pers askerlerinin katıldığı birçok muharebe meydana gelir ve bunların hepsini sebepleri ve sonuçlarıyla birlikte Anabasis isimli eserinde anlatır Ksenophon. Fakat 
Herodotos’un 
Tarih’i ve başka Anabasis kaynaklarıyla çelişkiler barındırdığı ve Ksenophon’un eserinde kendisini olduğundan daha önemli gösterdiği söylenir.
Ksenophon’un günümüze dek ulaşan eserlerinin sayısı 16’dır. Çok geniş bir yelpazede eserler veren filozof, tıpkı Platon gibi hocası Sokrates’in haksız yere ölüme mahkum edildiğini düşünür ve hocası hakkında Sokrates’in Savunması isimli ( 
Şölen ve Sokrates'in Savunması ) bir eser kaleme alır. Ve yine Platon’un 
Şölen - Dostluk’u gibi kendi 
Şölen’ini yazar. Pers Kralı Kyros üzerinden aile ve eğitim kavramlarını irdelediği 
Kyros’un Eğitimi, Spartalılar hakkındaki 
Hellenika, Lakedaimonların Devleti, Atinalılar hakkındaki 
Spartalıların Devleti Atinalıların Devleti (daha sonra 
Aristoteles de konu hakkında aynı isme sahip bir kitap yazar: 
Atinalıların Devleti) eserlerinden bazılarıdır. 
Thukydides’e hayranlık duyan Ksenophon bir de 
Yunan Tarihi isimli bir eser ortaya çıkarır ve Thukydides’in yarım kalan eserini tamamlamaya gayret eder.
Tarihin ilk iktisat ve işletmecilik kitabı olarak bilinen “Oikonomikos” isimli bu eseri 
Ari Çokona’nın Yunanca aslından çevirisiyle İş Bankası Kültür Yayınları’nın Hasan Ali Yücel Klasikler Dizisi içinde yerini almıştır.
İktisat Üzerine ismiyle çevrilen yapıt, antik dünyada var olan ekonomiyi masaya yatırır. Çağının ekonomik, sosyal ve hukuki yönlerini irdeleyen yazar ayrıca refah ve mutluluk içinde yaşamanın yollarını da arar. Hocası Sokrates’i konuşturduğu 4 eserinden biri olan İktisat Üzerine, tıpkı Platon’un eserleri gibi diyaloglardan oluşur ve Ksenophon’un çizdiği Sokrates tablosu Platon’un Sokrates’ine oranla daha farklıdır.
“…sana yemin ederim ki bütün insanlar doğaları gereği kendilerine kâr getirecek şeyleri severler.” -Sokrates (sayfa 80)
Ksenophon’a göre Sokrates, dindar, yasalara saygılı, erdemli ve adil bir yurttaş ve diğer insanlara bir şeyler öğretmeye çabalayan iyi yürekli bir öğretmendir. Oikonomikos’ta hocasını ekonomi hakkında konuşturur Ksenophon. Toplamda 21 bölümden oluşan eser 2 ayrı ana bölüme ayrılır. İlk 6 bölüm Sokrates ve Kritoboulos’un diyaloglarından oluşurken, kalan bölümler Soktates ve İskhomakhos’un diyaloglarından oluşur.
İlk 6 bölümün konusu, parayı yönetmek üzerinedir. Krtion’un oğlu Kritoboulos zengin ve örnek bir Atina vatandaşıdır. Sokrates, harcamalarına dikkat etmediğini söylediği Kritoboulos’a parasını nasıl yönetebileceğine dair telkinlerde bulunur ve ikili yöneticilik ve tarımın önemi hakkında da sohbet eder.
İkilinin diyaloglarıyla böylece yazılı olarak ilk ekonomik kaynak doğmuş olur. “Ev” anlamına gelen “oikos” ve “yasa, düzen” anlamına gelen “nomos” kavramlarının bir aya gelmesinden oluşan Oikonomikos kavramı Antik Yunan’da ev işlerinin düzenlenmesi olarak kabul edilse de, kavram günümüzdeki devasa bir anlam ifade eden “ekonomi” sözcüğünün atası olarak biliniyor elbette.
İkinci bölümde ise örnek bir vatandaş olarak görülen toprak sahibi İskhomakhos’la diyalog halindedir Sokrates. Yazar Ksenophon’un bu diyaloglarda kendisini İskhomakhos olarak resmettiği ise yaygın bir kanıdır.
Bu bölümde ağırlıklı olarak evlilik, yönetim ve çiftçilik hakkında konuşulur. Evliliğin değeri, erkekle kadının birbirlerine karşı tutum ve davranışları, çiftçiliğin ne kadar yüce ve soylu bir meslek olduğu, yönetim kavramının ve insanları yönetmenin önemi diyaloglarda sırayla karşımıza çıkar ve Ksenophon’un konulara dair fikirlerini hocası Soktates ve İskhomakhos ekseninde okumuş oluruz.
Oikonomikos’ta kadınlar ve erkeklerin farklı yaradılışlarda olduğunu, kadınların daha çok ev işleri için, erkeklerin ise çoğunlukla ev dışındaki işler için uygun olduğunu söylüyor Ksenophon. Bazı konularda erkeklerin ve kadınların birbirlerinden üstün olduğunu fakat iki cinsin saygı ve sevgi çerçevesinde yaşamaları gerektiğinin altını çiziyor. Elbette günümüz dünyasından baktığımızda eleştirilecek kısımlar vardır fakat Ksenophon’un çağdaşlarına göre kadınlar ve erkekler hakkındaki düşüncelerinin çok ileri bir seviyede olduğunu belirtmek gerek.
Euripides, Aristoteles ve bazı diğer Yunan yazar ve düşünürlerinin kadını aşağıladığı bir coğrafyada Ksenophon’un yazdıkları kesinlikle birer devrimdir. Kadının ev işleri için uygun tabiatta olduğu çağının düşünceleriyle paraleldir, buna ek olarak diğer görüşleri modern toplumumuzla birebir örtüşmekte ve asla kadınları aşağılayan bir tutum sergilememektedir.
Günümüz dünyası için bir hayli önemli eserdir 
İktisat Üzerine . Romalı yazar 
Vergilius, Georgica ( 
Çiftçilik Sanatı ) isimli kitabını yazarken Ksenophon’un eserinden esinlenmiştir. Bir diğer büyük Romalı düşünür 
Marcus Tullius Cicero ise eseri Latinceye çevirmiştir. Günümüzde ise düşünce dünyasına önem veren her milletin ilgiyle okuduğu ve üzerine düşündüğü önemli Antik Yunan kaynaklarından biri olarak varlığını sürdürmektedir. Özetle, Ksenophon’la tanışmak için ideal bir tercih olabilir Oikonomikos. Sonrasında ise yazarı daha iyi tanımak adına sonraki eserlerine geçiş yapılabilir.
Keyifli okumalar dilerim.
“Fiziksel gücüyle değil, iradesiyle büyük işler başaranlar gerçekten büyüktürler.” -İskhomakhos (sayfa 81)
··
2.878 görüntüleme
Harika olmuş 👏🏻
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.