Her şeyden önce anarşizmin sabit bir ideoloji olmadığı, tek bir kişinin aklından çıkmış bir olgu olmadığı, pratiğe dayalı bir düşünce olduğu bilinmesi gerekir.
Proudhon'un "Sefaletin Felsefesi" kitabına getirdiği eleştiride Marx onun küçük bir burjuva olduğunu, özgürlük falan istemediğini, marksist jargonda 'liboş' olduğunu söylemişti. Ve Marx'ın Proudhon'a cevaben yazdığı "Felsefenin sefaleti" kitabının incelemelerinde Proudhon'un kafasının karışık olduğunu, sosyalizmi eleştirdiğini ama hiçbir şey sunmadığını söylemişlerdi.
Çünkü zaten sunmuştu. Bu kitapta konfederalizmin ilke ve amaçları anlatılıyor. "Birkaç yüz mil kare ile sınırlı küçük özerk bölgelerin (devletçiklerin) kendi kendini idare ettiği, yani aynı zamanda demokrasinin ama "doğrudan demokrasinin" olduğu, mülkiyetin, polisin olmadığı, bütün devletçiklerin bir "sınırlı" merkeze bağlanarak varlığını sürdürebileceğini, ırksal, sınıfsal ayrımların olmadığı, herkesin özgürlüğünü en yüksek derecede yaşayabileceğini anlatır.
Ama yine de henüz tam pişmemiş bir anarşi modelidir. Gerçi başta söylediğim gibi ilke olarak asla tam pişmeyecektir. Yine de birtakım boşluklar var. Çünkü yazar Kropotkin'in "karşılıklı yardımlaşma" teorisini öğrenemeden ölüyor. Bu yüzden Darwin'in rekabet teorisini -yine de kısıtlanmış bir şekilde- savunmak durumunda kalıyor.
Kitap çok kolay okunmasına karşın biraz sıkıcıdır. Proudhon'un en sonda söylemesi gereken şeyi en başta söylemek gibi bir huyu olduğundan bir süre sonra yaptığı tarihsel analizleri, kendisine getirilen eleştirilere olan cevabı baymaya başlıyor.
